حضانت فرزند پس از فوت پدر
مراقبت و نگهداری جسمی، روحی، مادی و معنوی فرزندان و همچنین تعلیم و تربیت آنان با والدین است. حضانت از ولایت و قیمومت مستقل بوده و جدای از موضوع مالی و تامین هزینه‌ها و مخارج فرزند که جزو وظایف و تکالیف پدر می‌باشد، عهده‌دار شدن حضانت فرزند فقط حق پدر و پدربزرگ پدری نیست. با استناد به ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی، حضانت هم حق و هم تکلیف والدین می‌باشد.
در زیر به تکلیف حضانت فرزند پس از فوت پدر می پردازسم.
حضانت فرزند یا فرزندان بعد از فوت پدر و ازدواج مادر با چه کسی است؟
به موجب قانون مدنی مدیریت و رهبری خانواده با پدر بوده و پدر موظف می‌باشد که کلیه هزینه‌های زندگی همسر و فرزندان خود را پرداخت کند. لیکن این موضوع به این معنا نیست که حق حضانت و نگهداری فرزند یا فرزندان صرفا با پدر یا شخصی است که وی مشخص می‌کند.
حضانت فرزندان مشترک جزو حقوق و وظایف مهم والدین می‌باشد. و به طور قانونی حضانت فرزندان اعم از دختر و پسر تا سن هفت سالگی با مادر خواهد بود. و پس از آن برای دختر تا پایان سن نه سالگی و برای فرزند پسر تا پایان سن پانزده سالگی با پدر می‌باشد. کلی به طور کلی مبنای تعیین حضانت، صلاح و منفعت فرزند خواهد بود. که در صورت ازدواج مادر حضانت کودک با تقاضای پدر از وی سلب خواهد گردید.
حضانت فرزند بعد از فوت پدر
یکی از وظایف والدین و حقوق هر کودک، حضانت فرزند است. قانون‌گذار، در مورد حضانت فرزند یا فرزندان پس از طلاق، در صورتی که والدین در قید حیات هستند، تعیین تکلیف کرده است. این موضوع به قدری حائز اهمیت است که در قانون مدنی، موادی به موضوع حضانت فرزند پس از فوت پدر او، اختصاص پیدا کرده است.
از جمله موضوعات مهمی که خانم‌‌ها پس از فوت شوهران خود با آن روبه‌رو می‌شوند، موضوع حضانت فرزند است. در مورد حضانت فرزند پس از فوت پدر، می‌بایست به ماده 1171 قانون مدنی استناد کرد. ماده 1171 قانون مدنی، بیان داشته است: «در صورت فوت یکی از ابوین، حضانت طفل با آن که زنده است خواهد بود؛ هر چند متوفی پدر طفل بوده و برای او قیم معین کرده باشد.»
به موجب همین ماده، در شرایطی که پدر فوت کند، و مادر کودک در قید حیات باشد، حضانت کودک بر عهده مادر است و نه هیچ شخص دیگر. حتی در شرایطی که پدر، قیم مشخص نموده باشد. با وجود این، حضانت تحت این شرایط یک استثناء داشته و آن هم این است که پس از فوت پدر کودک، مادر دارای صلاحیت اخلاقی کافی جهت بر عهده گرفتن حضانت نباشد.
در این شرایط قاضی به درخواست بستگان کودک در مورد حضانت کودک تصمیم مقتضی را خواهد گرفت و امکان دارد رای به سلب حضانت از مادر دهد.
آیا مادر حق دارد با وجود حضانت فرزند ازدواج مجدد کند؟
همانطود که بیان شد، حضانت و نگهداری فرزند بر ذمه والدین آنها بوده و نمی‌توان بدون دلیل موجه این حق را از ایشان سلب کرد و همچنین حق حضانت فرزند متفاوت از ولایت و قیمومت فرزند که موضوع مالی است، خواهد بود. پس از فوت پدر، ولایت و قیمومت فرزند بر ذمه پدربزرگ پدری است و در خصوص پرداخت نفقه نیز در همین قانون حاکم است.
حضانت یک مسئله مستقل از نفقه ولایت و قیمومت در امور مالی فرزند بوده و پس از فوت پدر حق حضانت و نگهداری فرزند با مادر خواهد بود. تصور عموم مردم بر این است که پس از فوت پدر، پدر بزرگ قادر است حضانت را از مادر بگیرد در حالی که قانونا چنانچه مادر فساد اخلاقی و روانی نداشته باشد، قیم یا هر شخص دیگری پس از فوت پدر قادر نخواهد بود حق حضانت را از مادر سلب کند.
در طلاق والدین در صورتی که مادر عهده‌دار حضانت کودک باشد و ازدواج مجدد داشته باشد، پدر این حق را دارد که از قاضی تقاضای سلب حضانت از مادر داشته که این موضوع مورد قبول قاضی هم قرار می‌گیرد. چرا که ازدواج مجدد مادر از جمله موارد سلب حضانت فرزند به شمار می‌رود.
حال این سوال پیش می‌آید که در صورتی که پدر فوت کرده باشد در موقع حضانت مادر چنانچه وی ازدواج کند، پدربزرگ پدری یا قیم وی حق دارد از دادگاه درخواست سلب حضانت از مادر داشته باشد؟
به منظور پاسخ به این سوال ماده قانونی به خصوصی وجود ندارد تا به آن استناد نمود. لیکن با در نظر گرفتن ماده ۱۱۷۱ قانون مدنی، به طور کلی رویه عرف دادگاه‌ها سلب حضانت از مادر در صورت ازدواج مجدد مادر، منوط به به زنده بودن پدر خواهد بود و در صورت فوت وی، مادر در عهده‌دار شدن حضانت فرزند دختر یا پسر اولویت را خواهد داشت.
حضانت مادر پس از فوت پدر رویه دادگاه بوده حتی اگر پدر در موقع حیات خود، حق خود در سلب حضانت از مادر را با در نظر گرفتن ازدواج وی اعمال کرده باشد یا نکرده باشد.
در صورتی که پدر بزرگ، قیم یا هر شخص دیگری بعد از فوت پدر و ازدواج مادر به دادگاه دادخواست تسلیم نماید که حضانت از مادر به خاطر ازدواج مجدد وی سلب گردد، دادخواست رد می‌شود، جز آنکه در ضمیمه دادخواست خود به منظور چنین درخواستی دلایلی همچون شوهر مادر صدمات روحی، روانی و جسمی به فرزند وارد آورده است، تحویل داده باشد و قادر به اثبات آن دلایل در دادگاه باشد.
چنانچه به اثبات برسد سلامت جسمی و روحی کودک در خطر است و یا به علت انحطات اخلاقی مادر عدم صلاحیت وی جهت حضانت ثابت گردد، حضانت فرزند با رعایت شرایطی از مادر سلب خواهد گردید.
ولایت و حق ملاقات فرزند پس از فوت پدر
فرزند صغیر تحت ولایت قهری پدر خود است. در صورت اثبات حجر یا خیانت یا عدم قدرت و لیاقت وی در اداره امور کودک یا فوت پدر به درخواست دادستان و تصویب دادگاه حق ولایت به جد پدری یا مادر تعلق خواهد گرفت؛ جز در مواردی که عدم صلاحیت ایشان محرز گردد که در این شرایط بر اساس مقررات به نصب قیم یا ضم امین اقدام می‌شود.
دادگاه در صورت اقتضاء، اداره امور کودک را از جانب پدربزرگ و یا مادر تحت نظارت دادستان قرار می‌دهد. چنانچه مادر کودک ازدواج مجدد کند، حق ولایت وی از بین خواهد رفت. در این شرایط چنانچه کودک پدربزرگ پدری نداشته باشد و یا پدربزرگ پدری صالح به منظور اداره امور کودک نباشد، قاضی به درخواست دادستان حسب مورد مادر کودک یا فرد صالح دیگری را تحت عنوان امین یا قیم در نظر خواهد گرفت. امین به صلاحدید قاضی به طور مستقل یا زیر نظر دادستان به اداره امور کودک خواهد پرداخت.
هر کدام از پدر یا پدربزرگ پدری در برابر فرزندان خود ولایت داشته و ولایت هر کدام از آنها در ردیف و عرض یکدیگر قرار دارند، نه در طول یکدیگر؛ به بیانی دیگر ولایت یکی بر دیگری ارجحیت و برتری نداشته و با توجه به اینکه تربیت، نگهداری، اداره دارایی و حقوق مالی و رعایت غبطه و صرفه و صلاح مولی‌علیه از شئون ویژه ولی قهری بوده و لزوم عمل به وظیفه شرعی و قانونی و اخلاقی ولی قهری ایجاب می‌کند با وجود فوت پدر، پدربزرگ پدری (بدون دلیل شرعی و قانونی) از ملاقات مولی‌علیه خویش امتناع نکند.
در صورت فوت پدر چنانچه حضانت فرزند به مادر سپرده شود، جد پدری و مادری به ویژه پدربزرگ پدری حق ملاقات با فرزند پسر خود را خواهد داشت و دادگاه این امکان را دارد که سرپرست کودک را به مهیا ساختن وسایل ملاقات، ملزم کند. علاوه بر این حق ملاقات پدربزرگ پدری به منظور اعمال ولایت قهری و اجرای وظایف قانونی او الزامی بوده و امکان منع ملاقات ولی قهری جز در موارد قانونی وجود ندارد.
حضانت فرزند پس از فوت مادر
همانطور که در بالا اشاره کردیم، حضانت، به معنی سرپرستی و نگهداری است. پس از متولد شدن کودک، در صورتی که پدر و مادر وی در قید حیات باشند، این تکلیف خطیر بر عهده آنها خواهد بود و تا موقعی که کودک از سن حضانت خارج گردد و به سن 18 سالگی برسد، از وی مراقبت خواهند کرد. لیکن، بعضا پیش می‌آید که یکی از والدین، به هر دلیلی فوت کرده و دیگر در قید حیات نیستند. در بخش قبل، در مورد حضانت فرزند پس از فوت پدر توضیح دادیم و بیان شد که در این مورد پس از فوت پدر چه بایستی کرد. در این بخش، تصمیم داریم تا موضوع حضانت فرزند پس از فوت مادر را بررسی کنیم.
به موجب صدر ماده 1171 قانون مدنی که بیان می‌دارد: «در صورت فوت یکی از ابوین، حضانت طفل با آن که زنده است خواهد بود»، باید گفت که حضانت فرزند پس از فوت مادر در صورت در قید حیات بودن پدر با وی خواهد بود.
حضانت فرزند پس از فوت والدین
به موجب مقررات قانونی و همچنین با در نظر داشتن اصول تربیت کودک و فرزند در خانواده از دیدگاه اسلام، در صورت فوت پدر و مادر فرزند، در درجه نخست حضانت با جد پدری یا همان پدربزرگ پدری خواهد بود.
پدربزرگ پدری، در مقایسه با سایر افراد، در مورد حضانت کودک که والدین وی در قید حیات نیستند، از صلاحیت بیشتری برخوردار است. در شرایطی که پدربزرگ پدری نیز فوت کرده باشد، این تکلیف را وصی بر عهده خواهد داشت.
توضیح این موضوع که هر کدام از پدر یا پدربزرگ پدری قادرند، پیش از مرگ برای فرزند خود وصی در نظر بگیرند تا پس از مرگ در مورد نگهداری و تربیت ایشان اقدام به عمل آورد. در شرایطی که وصی مشخص نشده باشد، حضانت کودک با قیمی خواهد بود که قاضی دادگاه آن را منصوب می‌نماید. به منظور تعیین قیم، بستگان کودک بر سایرین اولویت دارند.
حضانت فرزند بعد از فوت پدر و ازدواج مادر
گفته شد که حضانت و نگهداری فرزندان بر عهده پدر و مادر آن ها است و نمی توان بی دلیل این حق را از آن ها سلب کرد و حق حضانت فرزند یا فرزندان با ولایت و قیمومت فرزند که بحثی مالی است متفاوت خواهد بود. بعد از فوت پدر ولایت و قیمومت فرزند یا فرزندان بر عده جد پدری یا همان پدر بزرگ خواهد بود در مورد پرداخت نفقه هم در همین قانون حاکم است.
حضانت موضوعی جدا از نفقه ولایت و قیمومت در امور مالی فرزند است و بعد از فوت پدر این حق مادر است که از فرزندش مراقبت کند و طرز فکر عموم مردم این است که بعد فوت پدر بزرگ می تواند حضانت را از مادر بگیرد در صورتی قانونا اگر مادر مشکل اخلاقی و روانی نداشته باشد قیم یا هر کس دیگری بعد از فوت پدر نمی تواند حضانت را از مادر بگیرد.
که در طلاق زوجین اگر مادر حضانت طفل را بر عهده داشته باشد و ازدواج کند پدر می تواند از دادگاه درخواست سلب حضانت از مادر بکند که مورد قبول دادگاه هم خواهد بود زیرا ازدواج مادر از موارد سلب حضانت مادر محسوب خواهد شد .
حال این سوال مطرح می شود که اگر پدر فوت شده باشد در زمان حضانت مادر اگر او ازدواج کند جد پدری یا قیم او می تواند از دادگاه تقاضای سلب حضانت از مادر بکند ؟
برای جواب به این سوال ماده قانونی خاصی نداریم تا به آن استناد کنیم اما با توجه به ماده ۱۱۷۱ قانون مدنی : در صورت فوت یکی از ابوین حضانت طفل با آن که زنده است خواهد بود هر چند متوفی پدر طفل بوده و برای او قیم معین کرده باشد.
رویه عرف دادگاه ها سلب حضانت از مادر در صورت شوهر کردن و ازدواج مادر، مشروط به زنده بودن پدر است و در صورت فوت او، مادر اولویت در حضانت فرزند دختر یا پسر را دارد.
فرقی نمی کند که پدر در زمان حیاتش، حق خود در سلب حضانت از مادر را با توجه به ازدواج او اعمال کرده باشد یا نکرده باشد حضانت مادر بعد از فوت پدر رویه دادگاه است.
اگر پدر بزرگ قیم یا هر کس دیگری به دادگاه بعد از فوت پدر و ازدواج مادر دادخواستی بدهد که حضانت از مادر بدلیل ازدواج او سلب شود دادخواست رد خواهد شد ، مگر این که در ضمیمه دادخواستش برای چنین درخواستی دلایلی ارائه کرده باشد و بتواند آن دلایل را در دادگاه به اثبات برساند، دلایلی مانند این که شوهر مادر صدمات روحی ، روانی و جسمی به فرزند وارد کرده است.
اگر ثابت شود سلامت جسمی و روحی فرزند در خطر است و یا عدم صلاحیت مادر برای حضانت به دلیل انحطات اخلاقی خودش ثابت شود، حضانت فرزند از مادر با شرایطی سلب خواهد شد.
این پست برگرفته از کتب و سایت های مختلف حقوقی می باشد
جهت رفع سوالات و مشکلات خود از سیستم پشتیبانی سایت استفاده نمایید .
دیدگاه ارسال شده توسط شما ، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
دیدگاهی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با مطلب باشد منتشر نخواهد شد.