معاطات عبارت است از مبادله و داد و ستد بدون عقد مخصوص و به تعبیر دیگر «المعاطاة أن یعطی کل من اثنین عوضا عما یأخذه من الاخر».
و به مفهوم کلی معاطاة هر معامله و معاوضه‌ای است که در آن ایجاب و قبول (صیغه مخصوص) نباشد اعم از آن‌که لفظ دیگری گفته شود یا گفته نشود.
بیع معاطات در قانون مدنی
قانون مدنی به طور مستقیم از بیع معاطاتی اسم نبرده است و تنها در چند ماده به این مفهوم اشاره کرده است. به عنوان مثال بر طبق ماده 339 قانون مدنی: ”پس از توافق بایع و مشتری در مبیع و قیمت آن ، عقد بیع به ایجاب و قبول واقع می گردد . ممکن است بیع به داد و ستد نیز واقع گردد”. قسمت آخر ماده به موضوع معاطات اشاره می کند. داد و ستد و قبض و اقباض یعنی دادن و گرفتن. یعنی همان که فروشنده مال را به خریدار بدهد و مبلغ آن را بگیرد. این همان عملی است که در تعریف عقد معاطاتی بیان می شود.
در ماده 193 بیان شده است که : ” انشای معامله ممکن است به وسیله ی عملی که مبین قصد و رضا باشد مثل قبض و اقباض حاصل گردد مگرد در مواردی که قانون استثناء کرده باشد. ”قانونگذار در مواردی به علت حساسیتی که نسبت به عقد خاصی وجود دارد، تشریفات خاصی برای آن در نظر گرفته است. برای مثال عقد وقف و نکاح را به صورت معاطاتی مورد پذیرش قرار نداده است. (در این باره می توانید به مقاله ی نکاح معاطاتی مراجعه کنید).
در ماده 194 نیز از “الفاظ” و “اشارات” و “اعمال” برای اعلام اراده نام برده است. همه ی این موارد در کنار ماده 191 قانون مدنی که هر چیزی را که قرینه ای باشد بر قصد به وجود آمدن، صحیح دانسته، نشان از پذیرش بیع معاطاتی در قانون مدنی ایران دارد.
قانونگذار در کنار پذیرش عقد معاطاتی، هرگونه عملی را مورد پذیرش قرار نداده است و در این مورد شرطی را در نظر گرفته است. عمل انجام گرفته باید صراحتا نشان دهنده ی قصد طرفین برای انعقاد عقد باشد . درباره عقد بیع، زمانی بیع منعقد می شود که طرفین مال مورد معامله و مبلغ آن را رد و بدل می‌کنند. به طور کلی تشخیص این که عمل طرفین، قصد آن‌ها را نشان می دهد به عهده ی عرف است.
انواع معاطات
1. معاطات در عقد هبه
بنابر ماده ۷۹۵ قانون مدنی هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را مجانی به کس دیگری تملیک می‌کند. در این جا مسئله این است که آیا هبه به نحو معاطات واقع می‌شود یا نیازمند صیغه خاصی است؟ در پاسخ باید گفت که به نظر حضرت امام خمینی(ره) هبه تملیک عینی است مجانی و بدون عوض. این همان هبه به معنای اعم است که شامل صدقه و سکنی و غیر آن می‌شود و اما معنای خاص آن در مقابل اخواتش مصطلح است، احتیاج به قیدهای خارج کننده دارد و مطلب سهل است و گاهی از آن به “عطیه” و “نحله” تعبیر می‌شود”. هبه عقدی است که به ایجاب احتیاج دارد، به هر لفظی که بر مقصود دلالت کند، مانند “به تو هبه کردم ” یا “به ملک تو در آوردم” یا “این مال تو” و مانند اینها.
2. معاطات در عقد مضاربه
عقد مضاربه یکی از عقود معین است که در قانون مدنی ایران به پیروی از فقه امامیه در ردیف عقود خاص و بانام،مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است. معاطات در عقد مضاربه صحیح است. به بیان برخی از اساتید حقوق مضاربه پیمانی است که در نوع خاصی از شرکت تجارتی بین اصحاب صاحب سرمایه و عامل او ایجاد می‌شود؛ شرکتی که در آن یکی از شرکا سرمایه می‌دهد و دیگری خدمات و کارایی خود را در میان می‌گذارد. در ماده ۵۴۶ قانون مدنی مضاربه این چنین تعریف شده است: “مضاربه عقدی است که به موجب آن احد متعاملین سرمایه می‌دهد با قید این که طرف دیگر با آن تجارت کرده و در سود آن شریک باشند. صاحب سرمایه مالک و عامل، مضارب نامیده می‌شود”.
3. معاطات در عقد اجاره
عقد اجاره عبارت از لفظی است که مشتمل بر ایجاب باشد که در این خصوص نوع خاصی از لفظ در عقد اجاره معتبر نیست، بلکه هر لفظی از هر لغتی باشد و مقصود را بفهماند، کفایت می‌کند و ظاهر آن است که در قسم اول اجاره -یعنی جایی که به اعیان مملوکه تعلق پیدا کند- معاطات جاری می‌شود و با مسلط کردن دیگری بر عینی که دارای منفعت است در صورتی که قصد تحقق اجاره یعنی نسبت خاص را داشته باشد و با تحویل گرفتن عین توسط دیگری به همین عنوان، اجاره معاطاتی تحقق پیدا می‌کند و بعید نیست که در قسم دوم (اجیر شدن اشخاص) هم تحقق پیدا کند، به اینکه شخص خودش را به همین عنوان تحت اختیار دیگری بگذارد یا به این عنوان شروع به کار کند.
در این زمینه بر اساس ماده ۴۶۶ قانون مدنی اجاره عقدی است که به موجب آن مستأجر مالک منافع عین مستأجره می‌شود. البته در این جا بحث از اجاره معاطاتی است و سئوال این است که آیا اجاره با معاطات نیز حاصل می‌شود؟ باید این نکته در اینجا بیان شود که اجاره مانند بیع بر دو قسم است: اجاره عقدی و اجاره معاطاتی.در اجاره عقدی رابطه اجاره با ادای انضباط و کلمات مخصوصه ایجاد می‌شود. اجاره معاطاتی نیز به اجاره‌ای گفته می‌شود که رابطه مذکور با فعل و عمل بدون ذکر صیغه مخصوصه تحقق پیدا کند.
4. معاطات در عقد نکاح
در تعریف معاطات گفته شد که در عقد معاطاتی قصد طرفین به وسیله ی عملی که نشان دهنده ی قصد آن ها باشد، مشخص می شود. این نوع عقد تشریفات خاصی ندارد و به عنوان مثال در خرید و فروش به وسیله ی داد و ستد و یا همان دادن و گرفتن صورت می گیرد.
نکاح معاطاتی، نوعی نکاح است که به توافق و تراضی طرفین برای آن انعقاد آن کافی است، یا به عبارت دقیق تر عقد ازدواجی است که در آن قصد ایجاد عقد به واسطه فعل یا عملی که به وضوح عقد ازدواج را بیان کند، نشان داده می شود. تشخیص این صراحت و وضوح به عهده ی عرف است. این اعمال می‌توانند از حلقه به دست کردن و بردن جهیزیه تا انجام عمل زناشویی را شامل شود. یعنی هر کدام از طرفین، مرد یا زن، حلقه ی ازدواج به دیگری بدهد، یا زن جهیزیه ی خود را به خانه ی مرد برای شروع زندگی زناشویی ببرد، عقد ازدواج محقق شده است.
نکاح معاطاتی در قانون مدنی
ماده‌ی 193 قانون مدنی اعلام می‌کند که ” انشای معامله ممکن است به وسیله‌ی عملی که مبین قصد و رضا باشد مثل قبض و اقباض حاصل گردد مگرد در مواردی که قانون استثناء کرده باشد”.
به عبارت دیگر، برای انعقاد معامله می تواند به صورت عملی مثل دادن و گرفتن کالا یا جنس مورد مورد معامله و دریافت یا پرداخت مبلغ آن صورت گیرد. اما این ماده از استثناء شدن مواردی توسط قانون یاد کرده است. یکی از مواردی که قانون استثناء کرده است، عقد وقف است. اما مصداق دیگر بخش اخیر ماده‌ی 193، نکاح است.
طبق ماده‌ی 1062 قانون مدنی، نکاح باید به صورت لفظی باشد. حتی در موارد استثناء که به طور مثال یکی از طرفین یا هر دوی آن ها قدرت تکلم ندارند، اشاره ای را پذیرفته که به وضوح حاکی از قصد انشاء یا همان ایجاد عقد، باشد.
یعنی فرد ناتوان سر خورد را تکان داده یا با حرکت دست رضایت خود را اعلام کند. این مثال ها با آنچه که در عقد معاطاتی مورد نظر ما است، متفاوت است. بنابراین می توان گفت که قانونگذار این عقد را مورد پذیرش قرار نداده است.
این مخالفت به دلیل ارزش جایگاه خانواده و ازدواج در نظر قانونگذار است. چرا که با در نظر گرفتن شروط و سخت گیری بیشتر در این زمینه، به دنبال محکم تر کردن این نهاد و حمایت از آن تحت پرچم قانون بوده است.
جهت رفع سوالات و مشکلات خود از سیستم پشتیبانی سایت استفاده نمایید .
دیدگاه ارسال شده توسط شما ، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
دیدگاهی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با مطلب باشد منتشر نخواهد شد.