ماده 377 قانون مدنی حقی را برای طرفین قرارداد به رسمیت شناخته است که از آن به «حق حبس» تعبیر می‌شود. هر یک از طرفین قرارداد با اجرای این حق به دیگری می‌گویند که «تا به تعهد خود عمل نکنی، به تعهدم عمل نخواهم کرد»! در چند قسمت شما را در جریان مفهوم و شرایط ایجاد این حق خواهیم گذاشت. با ما همراه باشید.
حق حبس به چه معنا است؟
حق حبس اختیاری برای هریک از طرفین قرارداد است که براساس آن حق دارند، اجرای تعهد خود را موکول به اجرای تعهد دیگری کنند. برای مثال در عقد بیع، خریدار می‌تواند پرداخت پول را به دریافت کالا منوط کرده و فروشنده نیز می‌تواند تسلیم کالا را به تحویل پول موکول کند .در قانون مدنی، ماده ۳۷۷ آمده که «هریک از بایع و مشتری حق دارد از تسلیم مبیع یا ثمن خودداری کند تا طرف دیگر حاضر به تسلیم شود، مگراینکه مبیع یا ثمن مؤجل باشد. در این صورت هرکدام از مبیع یا ثمن که حال باشد باید تسلیم شود». به عبارت بهتر، در صورت اجرای حق حبس، یکی از طرفین قرارداد به دیگری اعلام می‌کند که «تا تو به تعهد خود عمل نکنی، من به تعهد خود عمل نخواهم کرد»! با اینکه قانون‌گذار حق حبس را در قواعد مربوط به قرارداد بیع پیش‌بینی کرده است، طبق نظر اکثر حقوق‌دانان این ماده مخصوص بیع نیست و حق حبس در تمام عقود معوض وجود دارد. در آثار فقهی از اصطلاح احتباس و حق امتناع نیز در اشاره به این حق استفاده شده‌است. در قوانین ایران، تعبیر حق حبس فقط در ماده ۳۷۱ قانون تجارت آمده و در سایر قوانین اصطلاحات دیگری مانند حق‌خودداری از تسلیم مبیع یا ثمن، امتناع از تسلیم مال‌التجاره، امتناع از اجرای تعهد و… به‌کار رفته است.
اعمال حق حبس
حق حبس یک دفاع است نه حمله!
باید توجه داشت که حق حبس یک دفاع است نه حمله. به عبارت دیگر کسی برای اعمال حق حبس خود به دادگاه نمی‌رود. برای مثال آقای حسنی اتومبیل خود را به خانم کیان به بهای ۲۰ میلیون تومان می‌فروشد. آقای حسنی می‌تواند تا زمانی که خانم کیان ۲۰ میلیون را پرداخت نکرده، اتومبیل را تحویل ندهد و نیازی نیست تا از دادگاه بخواهد که این حق را به او بدهد زیرا ماده ۳۷۷ قانون مدنی این حق را از پیش به او داده است. بنابراین، فایده‌ی حق حبس این است که خوانده می‌تواند به آن استناد کند. برای مثال خانم کیان(خواهان) دعوایی مطرح کرده به خواسته‌ی الزام آقای حسنی (خوانده) به تسلیم اتومبیل.آقای حسنی می‌تواند در مقام دفاع بگوید تا زمانی‌که خانم کیان ۲۰میلیون (ثمن) را نپردازد، من نیز اتومبیل را تحویل نمی‌دهم. از آنجا که اعمال حق حبس یک دفاع است، نیازی به دادخواست متقابل ندارد بلکه صرفاً کافی است که فقط در دادگاه مطرح کند بدون اینکه الزامی به تنظیم دادخواست متقابل داشته باشد.
اما این قضیه تا کجا پیش می‌رود؟ دو حالت دارد:
یک زمان خوانده در مقابل خواسته‌ی خواهان، دادخواست متقابل نمی‌دهد و فقط مطرح می‌کند که تا زمانی که خانم کیان ثمن(۲۰ میلیون) را ندهد، من نیز اتومبیل را تحویل نمی‌دهم. در این حالت دادگاه قرار عدم استماع دعوای خواهان را تا پرداخت ثمن صادر می‌کند. یعنی دادگاه به خواهان می‌گوید که دعوای تو اصلاً قابلیت طرح ندارد. یک زمان خوانده در مقابل خواسته‌ی خواهان دادخواست متقابل می‌دهد مبنی‌براینکه خانم کیان باید ثمن(۲۰ میلیون) را بدهد تا اتومبیل را بدهم. در این حالت دادگاه هر دو را به ایفای تعهد(اجرای تعهد) محکوم می‌کند.
اعمال حق حبس
شرایط ایجاد حق حبس
حال که تا حدودی با مفهوم حق حبس آشنا شدیم، به شرایط ایجاد حق حبس می‌پردازیم.
۱. حق حبس فقط در عقود معوض وجود دارد که دو تعهد متقابل یکدیگر هستند. این دو تعهد می‌تواند تعهد به تحویل دو مال در برابر هم باشد مثل عقد بیع یا تعهد به انجام دو کار در برابر هم و یا تعهد به انجام کار در برابر دریافت مال باشد؛ مثل تعهد به ساختن مجسمه در برابر دریافت پول. در عقود غیرمعوض چون فقط یک تعهد وجود دارد، حق حبس بی‌معنا است. همینطور در ایقاعات نیز اجرای حق‌حبس معنی ندارد .به عبارتی در همان مثال بالا اگر خانم کیان بیع را به علت وجود یکی از خیارات فسخ کند (مثلاً به این علت که اتومبیل معیوب بوده)، از آنجا که فسخ یک ایقاع(تعهدِ یک طرفه) است، خانم کیان دیگر حق‌حبس ندارد و نمی‌تواند مثلاً بگوید که اتومبیل را تحویل نمی‌دهم تا زمانی که پولم را برگردانی. اما در اقاله یعنی زمانی که دو طرف قرارداد با توافق هم قرارداد را بر هم می‌زنند، حق حبس نیز ایجاد می‌شود. یعنی هردو می‌توانند تا زمانی که طرف مقابل تعهد خود را اجرا نکرده، از اجرای تعهد خود سرباز بزند چون اقاله نیز یک قرارداد معوض است.
۲. حق حبس فقط مربوط به دو تعهد یا دو عوض اصلیِ قرارداد است و نه هر تعهد و الزامِ فرعی. مثلاً در قرارداد اجاره مستأجر می‌تواند پرداخت اجاره‌بها را موکول به تحویل عین مستأجره کند اما نمی‌تواند پرداخت اجاره‌بها را موکول به تعمیر لوله‌های خانه که درواقع تعهد فرعیِ موجر(مالک) است، نماید. نمونه‌‌ی دیگر، عقد هبه است. ممکن است در هبه شرط عوض وجود داشته باشد. حتی در هبه با شرط عوض نیز حق حبس وجود ندارد زیرا دو تعهد در مقابل همدیگر قرار نمی‌گیرد. برای ایجاد حق حبس باید دو تعهد اصلی وجود داشته باشد نه یک تعهد اصلی و یک شرط ضمن عقد. شرط عوض کردن در هبه آن را تبدیل به یک عقد معوض نمی‌کند و نمی‌توان آن شرط را تعهد اصلی دانست. بنابراین کسی که چیزی را به دیگری هبه کرده است، نمی‌تواند به او بگوید که تو به شرطی که گذاشته‌أم عمل کن تا من تعهد خود را اجرا کنم.
اعمال حق حبس
برای دیدن قسمت دوم مقاله حق حبس اینجا کلیک نمایید
جهت رفع سوالات و مشکلات خود از سیستم پشتیبانی سایت استفاده نمایید .
دیدگاه ارسال شده توسط شما ، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
دیدگاهی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با مطلب باشد منتشر نخواهد شد.