مال مثلی و مال قیمی به چه مالی گفته می شود؟

مال مثلی

تعریف مال مثلی در ماده ۹۵۰ قانون مدنی به این صورت است:

مثلی که در این قانون ذکر شده عبارت از مالی است که اشباه و نظایر آن نوعاً زیاد و شایع باشد مانند حبوبات و نحو آن و قیمی مقابل ‌آن است. معذلک تشخیص این معنا با عرف می‌باشد.

اشباه و نظایر از هر جهت مساوی است، بطوری که عرفا هیچ تفاوتی بین افراد آن مال مثلی موجود نباشد. یا به عبارتی، دو چیز زمانی مثل یکدیگر است که، از حیث قیمت و اوصاف و اعراض مانند هم باشد، به گونه ای که، در مقام وفای به عهد هر یک را بتوان به جای دیگری به طلبکار تسلیم کرد. البته، لزومی ندارد که همه وصفهای آن مثل، مانند هم باشد.

کافی است، اوصاف و ویژگی هایی که جلب رغبت می کند و مبنای تعیین قیمت قرار می گیرد، در دید عرف یکسان باشد.

در صورتی که موضوع عقد بیع، مالی مثلی باشد و فروشنده مصداقی از مال مثلی را برای تسلیم به خریدار تهیه کرده باشد، اگر قبل از تسلیم تلف شود عقد منحل نمی شود. فروشنده باید مصداق دیگری را به منظور تسلیم به خریدار تهیه کند. در زمره اموال قیمی می توان به آپارتمان، اتومبیل کارکرده، حیوانات و … اشاره کرد.

مال زمانی مثلی است که قابل تقسیم به اجزای از هر جهت مساوی باشد و مال قیمی مالی است که چنین نباشد.

مال قیمی

بر عکس مال قیمی مالی است که چنین نباشد. یعنی، نوعا دارای امثال از هر جهت مساوی نباشد و در صورتی که مال قیمی موضوع تعهد باشد، در عرف ممکن نیست، مال دیگری را به جای آن مال به متعهدله تسلیم نمود. لذا، اگر آن مال تلف شود، تسلیم موضوع عقد مقدور نیست. در این صورت، عقد منحل می شود.

ماده ۳۸۷ قانون مدنی:

اگر مبیع قبل از تسلیم بدون تقصیر و اهمال از طرف بایع تلف شود بیع منفسخ و ثمن باید به مشتری مسترد گردد مگر این که بایع برای‌ تسلیم به حاکم یا قائم مقام او رجوع نموده باشد که در این صورت تلف از مال مشتری خواهد بود.

مال قیمی همیشه باید به صورت عین معین مورد معامله قرار گیرد و الا معامله باطل است ولی مال مثلی می تواند به صورت کلی فی الذمه یک کلی در معین و یا عین معین مورد معامله قرار گیرد.

فواید تقسیم بندی مال به مثلی و قیمی

در مواردی که مال شخصی بر خلاف حق از بین می‌رود، وضع زیان دیده باید به صورت اول برگردد. لذا اگر مالی تلف شده که دارای اشباه و نظایر فراوان باشد، بهترین راه این است که مثل آن به مالک داده شود و مالک مثل مال خود را به دست بیاورد.

مثلاً اگر کسی به عمد و یا در اثر بی احتیاطی شیشه خانه دیگری را بشکند باید او نسبت به خرید شیشه و تعویض شیشه اقدام نماید تا مالک وضع پیشین خود را به دست بیاورد.

اما اگر مثل مال تلف شده پیدا نشود باید پول مال تلف شده پرداخت شود. زیراچاره‌ای جز این وجود ندارد. بنابراین طرز جبران خسارت باید متناسب با ماهیت مال تلف شده باشد، و در برابر تلف شدن مال مثلی باید مثل آن داده شود.

در نتیجه برای تشخیص موضوع مسئولیت در این گونه موارد، شناسایی اموال مثلی و قیمی مفید و ضروری است.

به همین دلیل ماده ۳۱۱ قانون مدنی بیان داشته که: «غاصب باید مال مغصوب را عیناً به صاحب آن رد نماید. و اگر عین تلف شده باشد، باید مثل یا قیمت آن رابدهد و اگر به علت دیگری رد عین ممکن نباشدباید بدل آن را بدهد.» و همچنین ماده ۳۲۹ قانون مدنی بیان داشته که: «اگر کسی خانه یا بنای کسی را خراب کند باید آن را به مثل صورت اول بنا نماید، و اگر ممکن نباشد، باید از عهده قیمت بر آید.» البته چون هیچ خصوصیتی و موضوعیتی در خانه یا بنا وجود ندارد، حکم آن را می‌توان به سایر موارد هم سرایت داد.

همانطوری که ماده ۳۱۲ نیز بیان داشته که: «هرگاه مال مغصوب مثلی بوده و مثل آن پیدا نشود، غاصب باید قیمت حین الاداء را بدهد و اگر مثل موجود بوده و از مالیت افتاده باشد، باید آخرین قیمت آن را بدهد.» البته به موجب ماده ۳ قانون مسئولیت مدنی، به ویژه در مورد اموال مثلی و جایی که تعمیر مطلوب و متناسب مال ناقص امکان ندارد، در حکم تلف است و دادگاه می‌تواند ضامن را به دادن مثل یا قیمت محکوم نماید.

(ماده ۳ قانون مسئولیت مدنی بیان کرده که: دادگاه میزان زیان و طریقه و کیفیت جبران آن را با توجه به اوضاع و احوال قضیه تعیین خواهد کرد، جبران زیان را به صورت مستمری نمی‌شود تعیین کرد، مگر آن‌که مدیون تامین مقتضی برای پرداخت آن بدهد یا آن‌که قانون آن را تجویز نماید.)

این پست برگرفته از کتب و سایت های مختلف حقوقی می باشد

مقالات مرتبط

پس گرفتن ملک توسط مرد پس از انتقال به همسر – قاسم نجفی بابادی بهترین روش فروش ملک مشاع یا آپارتمان شراکتی بدون اجازه شریک – قاسم نجفی بابادی چگونگی خرید و فروش املاک بدون سند – قاسم نجفی بابادی چگونگی فسخ قرارداد ملک – قاسم نجفی بابادی