همه افراد در طول مدتی که در قید حیات هستند این امکان را دارند که در اموال و دارایی های خود هرگونه تصرفی را که بخواهند انجام بدهند. اما پس از فوت انسان، اختیار تصرف در اموال و دارایی ها از فرد سلب می شود؛ حال آنکه در بسیاری از مواقع ممکن است که فرد خواسته ها و اهدافی داشته باشد که به آن‌ها دست نیافته باشد.
به همین دلیل، در اسلام عملی پیش بینی شده است که به موجب آن، یک فرد بتواند امور مالی و غیر مالی خود را برای بعد از فوتش سامان دهد. به این عمل وصیت گفته می شود که البته در دین اسلام نیز به آن تاکید فراوانی شده است. لذا آشنایی با وصیت و وصیت کردن و شرایط صحت وصیت موضوعات مهمی هستند که همه افراد بایستی نسبت به آن اطلاعاتی داشته باشند.
معمولا زمانی که صحبت از وصیت می شود، اکثر افراد تصور می کنند که بایستی لزوما مالی از طرف متوفی به موصی له (کسی که وصیت به نفع او شده است) اختصاص یابد.
اما وصیت تنها ناظر به این مورد نیست. چرا که موصی (کسی که وصیتی می کند)، می تواند انجام امر یا اموری را برای بعد از فوت خود بر عهده فرد یا افرادی قرار بدهد.
در واقع وصیت دو نوع است : عهدی و تملیکی. در قانون مدنی احکام راجع به این دو نوع از وصیت مورد پیش بینی قرار گرفته است. بر این اساس در این یادداشت به دنبال آن هستیم تا اقسام وصیت اعم از وصیت تملیکی و وصیت عهدی و اینکه هر یک از این وصایا چگونه و به شکل می توانند تنظیم شوند را مورد بررسی قرار دهیم.
ارکان وصیت
آشنایی با ارکان وصیت امر مهمی است که برای آشنایی بیشتر از عمل وصیت لازم و ضروری است.
به این منظور، در وصیت سه رکن داریم:
رکن اول موصی است. موصی به کسی گفته می شود که عمل وصیت را انجام می دهد.
رکن دوم وصیت، موصی له است. موصی له به کسی گفته می شود که به نفع او وصیتی شده است.
رکن سوم وصیت نیز موصی به می باشد که به مال مورد وصیت گفته می شود.
اقسام وصیت
الف- وصیت تملیکی
وصیت تملیکی مطابق ماده ۸۲۶ قانون مدنی عبارت است از اینکه کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجانی تملیک کند. از این رو یک فرد می تواند برای بعد از فوت خود، تا حدودی تکلیف اموال خود را مشخص کند در این نوع وصیت، به کسی که وصیتی می کند موصی، کسی که وصیت تملیکی به نفع او شده است موصی له و به مورد وصیت موصی به گفته می شود.
اما نکته مهم در این خصوص این است که وصیت تا ثلث اموال نافذ است ؛ یعنی یک فرد می تواند تا میزان یک سوم از اموالش را وصیت کند و در صورتی که وصیت بیش از ثلث ترکه باشد، ورثه باید میزان مازاد بر یک سوم را تنفیذ یا اجازه نمایند. به عنوان مثال، یک فرد می تواند به این صورت وصیت کند که بعد از فوتم خانه ام متعلق به فرزندم باشد که این وصیت، وصیت تملیکی است.
در وصیت تملیکی، قبول یا رد وصیت بعد از فوت موصی معتبر است ؛ به این معنا که اگر موصی له قبل از فوت موصی مورد وصیت را رد کند، بعد از فوت موصی می تواند وصیت را قبول یا رد نماید. اما اگر وصیت را قبول کرد، دیگر نمی تواند آن را رد کند.
ب- وصیت عهدی
یکی دیگر از اقسام وصیت که در قانون مدنی مطرح شده است وصیت عهدی می باشد که در عرف حقوقی تحت عنوان وصایت نیز قابل شناسایی است.
وصیت عهدی در ماده ۸۲۶ قانون مدنی تعریف شده است که بر اساس آن : “وصیت عهدی عبارت است از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور نماید”.
مانند اینکه متوفی یک نفر را انتخاب کرده باشد تا دیون و بدهی های او را بعد از فوتش بپردازد. یا اینکه به موجب وصیت عهدی شخصی را برای اداره امور مربوط به فرزند صغیر تعیین نموده باشد که به این فرد وصی می‌گویند.
وصیت عهدی مطابق ماده ۸۳۴ قانون مدنی جزء ایقاعات است. به این معنا که در وصیت عهدی قبول شرط نیست ؛ لیکن وصی می تواند مادام که موصی زنده است وصایت را رد کند و اگر قبل از فوت موصی رد نکرد، بعد از آن حق رد ندارد، گرچه جاهل بر وصایت بوده باشد. به عبارت دیگر، بعد از فوت موصی، وصی نمی تواند وصیت را رد نماید ؛ هرچند که از مفاد وصیت آگاه نباشد.
تا چه اندازه می توان وصیت کرد؟
اما یکی دیگر از نکاتی که باید به آن توجه داشت این است که تا چه اندازه از اموال را می‌توان وصیت کرد و چه اندازه از اموال خود را می‌توان به عنوان وصیت به شخص دیگری داد.
در فقه و قانون میزان یک سوم یا ثلث اموال برای صحیح بودن وصیت مشخص شده بر این اساس، یک فرد تنها تا میزان مشخص از اموال خود را می‌تواند قبل از مرگ وصیت کند.
در صورتی که میزان وصیت بیش آن شود، ورثه متوفی حق آن را دارند که مقدار مازاد بر یک سوم را پذیرفته و به آن عمل کنند و یا نپذیرند.
به عنوان مثال شخصی که ۹۰ میلیون دارایی دارد و به میزان ۴۰ میلیون از آن را به دیگران وصیت کرده تا میزان یک سوم آن یعنی سی میلیون تومان قابل اجرا و نافذ است؛ اما مقدار مازاد بر یک سوم یعنی ده میلیون تومان را ورثه متوفی باید قبول کنند تا به آن عمل کنند.
چه زمانی برای نوشتن وصیت نامه مناسب است؟
در حقیقت هیچ کس نمی‌داند تا چه روز و ساعتی در این کره خاکی نفس می‌کشد. عدم توانایی ما در درک زمان مرگ موجب می‌شود تا همیشه در این زمینه هول و هراس داشته باشیم. به گفته پیامبر اکرم اسلام بهتر است به حسابمان رسیدگی کنیم پیش از انکه به حسابمان رسیدگی شود. برای بررسی اعمال و حساب خود باید به ابعاد مختلفی اعم از اعمال عبادی و اجتماعی خود دقت کنیم.
منظور از اعمال عبادی، حقوقی است که از خدا بر گردن فرد است. به این حقوق پس از مرگ متوفی با یک سوم از دارایی هایش رسیدگی می‌شود. فرد باید پیش از مرگ در نوشتن وصیت نامه تعداد نماز و روزه قضا و کفاره‌های پرداخت نشده اش را اعلام کند تا پس از مرگ به آن‌ها رسیدگی شود.
اعمال اجتماعی بدهی‌های فرد وصیت کننده را در برمی گیرد. فرد باید پیش از مرگ مهریه همسر، حق الناس، خمس و یا اماناتی را که بر گردن دارد، ذکر نماید.
وصیت کننده می‌تواند مطالبات و طلب‌های خود را نیز در وصیت قید کند. زیرا مطالبات به نوعی از حقوق بازماندگان خواهند بود. با قید در وصیت نامه، پس از مرگ متوفی به آن رسیدگی می‌شود.
در آخرین بخش از نوشتن وصیت نامه نیز وصایای اخلاقی آورده می‌شود که در آن توصیه‌هایی به بازماندگان داده می‌شود. عموما این بخش در وصیت نامه افراد بزرگ و مهم بیشتر به چشم می‌خورد و بازخورد خبری و رسانه‌ای پیدا می‌کند
اشکال تنظیم وصیت نامه اعم از وصیت عهدی یا تملیکی، منقول یا غیرمنقول
الف- وصیت نامه دست نویس(خودنوشت)
وصیت دست نویس که به آن خودنوشت نیز گفته می شود سندی عادی است که توسط شخص وصیت کننده (موصی) نوشته می شود. برای اعتبار وصیت نامه خودنوشت سه شرط لازم است:
1. وصیت نامه به خط خود موصی نوشته شده باشد.
2. وصیت نامه دارای تاریخ به روز و ماه و سال به خط خود موصی باشد.
3. وصیت نامه به امضای موصی برسد.
4. بنابراین، افرادی که قادر به نوشتن وصیت نامه به خط خود نیستند، مانند افراد بی سواد یا نابینایان، نمی توانند وصیت خودنوشت تنظیم کنند.
ب- وصیت نامه سری
وصیت سری می تواند به خط خود موصی یا به خط فرد دیگری نوشته شود ، اما باید حتما به امضای موصی برسد. پس افراد بی سواد نمی توانند وصیت نامه سری تنظیم کنند. همچنین، اشخاصی که نمی توانند صحبت کنند برای تنظیم وصیت نامه سری باید آن را به خط خود نوشته و امضا کنند و در حضور مسئول دفتر اسناد رسمی در وصیت نامه بنویسد که وصیت نامه متعلق به اوست و مسئول دفتر نیز باید صحت آن را تایید کند.
به این دلیل به این نوع وصیت نامه سری گفته می شود که در اداره ثبت محل اقامت موصی یا محل های دیگری که در آیین نامه وزارت دادگستری تعیین شده است به امانت گذاشته می شود ؛ لکن عدم اطلاع و آگاهی کافی از نحوه و شرایط تنظیم این نوع وصیت نامه سبب شده تا این شیوه کمتر مورد استقبال مردم واقع شود.
ج- وصیت نامه رسمی
وصیت نامه رسمی (محضری) مانند اسناد رسمی و در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می شود و اعتبار آن نیز مانند سایر اسناد رسمی تنظیم شده در دفتر اسناد رسمی است.
تنظیم رسمی وصیت نامه مزایایی دارد از جمله آنکه بر خلاف وصیت نامه خودنوشت و وصیت نامه سری امکان تنظیم وصیت نامه برای افراد بی سواد نیز فراهم است.
همچنین با ثبت رسمی وصیت نامه، دیگر کسی که به نفع او وصیتی شده است نیازی به اثبات اصالت سند وصیت نامه نخواهد داشت. علاوه بر آن وصیت کننده می تواند اطمینان داشته باشد که پس از فوتش مفاد وصیت نامه تغییری نخواهد یافت.
در خصوص اینکه مواردی فوق العاده از قبیل جنگ یا خطر مرگ فوری و امراض ساریه و مسافرت در دریا که مراوده نوعا مقطوع است و به این جهت موصی نمی تواند به یکی از طرق مذکور وصیت کند. ممکن است وصیت یه طریقی که گفته می شود واقع شود.
به طور مثال افراد و افسران نظامی و کسانی که در ارتش اشتغال به کاری دارند می توانند نزد یک نفر افسر یا هم ردیف او با حضور دو گواه وصیت خود را شفاها اظهار نمایند.
وصیت در شرایط غیرعادی
گاهی در موارد غیرعادی مانند جنگ یا خطر مرگ فوری و….. رعایت تشریفات وصیت نامه ممکن نیست مطابق ماده 283 قانون امور حسبی 4 نوع وصیت نامه در موارد غیرعادی پیش بینی شده است:
1. وصیت نامه نظامی
2. وصیت در موارد خطر فوری
3. وصیت بهنگام شیوع امراض سازی
4. وصیت هنگام مسافرت در دریا
نکته : هرگاه وضع فوق العاده پایان پذیرد اعتبار وصیت نامه فوق العاده ظرف یکماه از تاریخ رفع حالت اضطرار از بین می رود پس موصی می بایست پس از اتمام حالت غیرعادی ظرف یکماه نسبت به تنظیم وصیت نامه به یکی از طرق معتبر قانونی اقدام نماید (ماده 290 قانون امور حسبی)
نکته : در مورد هر نوع وصیت نامه هرگاه اشخاص ذی نفع به صحت وصیت اقرار کنند مفاد آن محترم و قابل اجراست هرچند که به شکل یکی از وصیت نامه های پیش بینی شده در قانون امور حسبی در نیامده باشد (ماده 291 قانون امور حسبی) اشخاص ذی نفع در این ماه شامل ورثه موصی و موصی له هستند.
نکته : اقرار منظور این ماده الزاماً باید بعد از فوت صورت گیرد.
نکاتی مهم در تنظیم وصیت نامه
⇐ پیش از هرچیزی وصیت کننده باید در مورد وصی اطمینان کامل داشته باشد و بداند که آن فرد به توصیه‌های پس از مرگش عمل خواهد کرد.
⇐ بهتر است هرساله وصیت مکتوب مورد مطالعه و تجدیدنظر قرار بگیرد تا در صورت لزوم تغییرات برروی آن اعمال شود.
⇐ همان طور که امیر مومنان در نهج البلاغه فرموده‌اند، بهتر است که خود وصی خودمان باشیم و اموری را که میپسندیم پس از مرگ برایمان انجام دهند، خودمان در زمان حیات به آن بپردازیم.
⇐ بهتر است برای تنظیم وصیت از چند فرد مورد اطمینان به عنوان شاهد کمک بگیریم.
⇐ لازم است بدانیم که امکان تغییر نوشتن وصیت نامه تا زمان فرارسیدن مرگ وجود دارد. پس می‌توانیم تا آن لحظه وصیت خود را تغییر دهیم و به شکل دیگری وصیت کنیم.
⇐ مطلوب است برای پیشگیری از بروز وقایع احتمالی، نوشتن وصیت نامه خود را در دفاتر اسناد رسمی ثبت کنیم.
⇐ سعی کنیم تا حد مقدور از وصایایی که زحمت بازماندگان را در پی دارد، خودداری کنیم. مثل انتقال جنازه به مکانی دیگر، نحوه برگزاری مراسم و …
⇐ اگر وصیت نامه در چند نسخه وجود داشته باشد، بهتر است. زیرا در صورت گم شدن یک نسخه، بازماندگان می‌توانند از طریق نسخ دیگر پی به وصیت ببرند.
⇐ حتما مرجع تقلید خود را در وصیت قید کنید. زیرا مراجع تقلید در برخی موارد احکام متفاوتی دارند. قید شدن مرجع تقلید در کیفیت عمل به وصیت تاثیرگذار خواهد بود.
جهت رفع سوالات و مشکلات خود از سیستم پشتیبانی سایت استفاده نمایید .
دیدگاه ارسال شده توسط شما ، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
دیدگاهی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با مطلب باشد منتشر نخواهد شد.