بررسی جرم ضرب و جرح عمدی
شركت در درگیری بسته به میزان خسارت وارده، مجازات‌هایی چون قصاص، دیه و حبس را به دنبال دارد. گاهی اوقات یك عصبانیت، باعث از كوره در رفتن فرد می‌شود. در این موارد کافی است فرد وارد نزاع شود، در این صورت نمی‌توان از عواقب آن جلوگیری کرد. اکنون به مفهوم نزاع جمعی و مقایسه آن با چند عنوان مجرمانه دیگر می‌پردازیم.
مفهوم نزاع دسته جمعی
شركت در منازعه یعنی روی آوردن به ضرب و جرح. یعنی دست زدن به جرم علیه اشخاص كه تبعات حقوقی فراوانی برای افراد به بار می‌آورد. از نظر حقوقی ضرب به صدماتی گفته می‌شود كه ازهم‌گسیختگی ظاهری نسوج و خونریزی از بدن را همراه ندارد. پس كسی كه در یك نزاع شركت می‌كند و موجب ایجاد كبودی، تورم، پیچ خوردن مفاصل و خون‌مردگی در بدن طرف نزاع می‌شود از نظر قانون مرتكب ضرب شده است.
ضرب معمولا با دست یا پا با تمام سنگینی بدن یا با استفاده از ابزاری مثل چوب، آهن یا سنگ اتفاق می‌افتد، اما به هر حال ملاك تشخیص آن آسیب ظاهری بدون خونریزی است.در مقابل، جرح به آسیب‌هایی گفته می‌شود كه با خونریزی ظاهری و بیرونی همراه باشد، مثل وقتی كه كسی باعث ایجاد خراشیدگی، بریدگی یا پارگی در بدن فردی می‌شود. پس قطع عضو، سوختگی، شكستگی و بریدگی یا مواردی شبیه این‌ها از انواع جرح هستند.
ضرب و جرح عمدی
بیشتر كسانی كه با دیگران درگیر می‌شوند شاید به فكرشان نرسد مجرمی هستند که مرتكب جرح عمدی شده اند. نظر قانونگذار در مورد این دسته از افراد كاملا واضح است. پس اگر شخصی به قصد قطع یا جرح عضو، به دیگری صدمه بزند مرتكب جرم عمدی شده است. حتی زمانی که فرد قصد این عمل را نداشته باشد، ولی نوع عمل او طوری باشد که عرفاً منجر به قطع یا جرح عضو شود، این جرم صادق است. مثل كسی كه به قصد دور كردن كسی از صحنه درگیری یا ادب كردن او با چاقو به وی صدمه می‌زند.
چنین افرادی در محضر دادگاه اعلام می‌كنند هیچ قصد قبلی برای قطع یا جرح عضو فرد مصدوم نداشته‌اند، اما قاضی به آن‌ها خواهد گفت اگر چه او چنین قصدی نداشته، اما نوع وسیله‌ای كه از آن برای انجام این كار استفاده كرده منجر به چنین نتیجه‌ای شده است.
اما گاهی اوقات فردی كه مرتکب جرح عمدی شده نه قصد چنین كاری داشته و نه وسیله‌ای كه از آن استفاده كرده یا نوع عمل او باعث بروز صدمه شده، بلكه عمل او نسبت به طرف مقابل به واسطه پیری، بیماری، ضعف جسمانی یا سن كم مصدوم منجر به قطع یا جرح عضو شده در حالی كه صدمه‌زننده از این موضوع باخبر بوده است.
ضرب و جرح عمدی با چاقو
ضرب و جرح عمدی با چاقو اغلب در منازعات و دعواهایی که بین دو نفر صورت می گیرد رخ می دهد. در چنین حالتی فردی که به وسیله چاقو جراحتی را به طرف مقابل وارد می آورد حسب شرایط پیش بینی شده در قانون ممکن است به قصاص یا پرداخت دیه به طرف مقابل محکوم شود.
ضرب و جرحی که از طریق چاقو نسبت به طرف مقابل صورت می گیرد طبق بند ۲ ماده ۲۹۰ قانون مجازات اسلامی عمدی محسوب می شود.
مطابق بند مذکور:
«هرگاه مرتکب، عمداً کاری انجام دهد که نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، می گردد، هرچند قصد ارتکاب آن جنایت و نظیر آن را نداشته باشد ولی آگاه و متوجه بوده که آن کار نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می شود.»
ضرب و جرح عمدی همسر
ممکن است در اختلافاتی که بین زوجین در زندگی مشترک ایجاد می شود وضعیت به گونه ای شود که جدال و بحث بین آن ها به ضرب و جرح کشیده شود. در این صورت چنانچه اختلاف مذکور منجر به ضرب و جرح گردد حسب اینکه عمدی یا غیرعمدی باشد مجازات قصاص یا دیه را در پی خواهد داشت. در چنین حالتی، فردی که مورد ضرب و جرح واقع شده است باید سریعا به پزشکی قانونی مراجعه نموده و پس از انجام معاینات مورد نیاز و اخذ استعلام از مرجع مذکور آن را به مرجع قضایی مربوطه ارائه دهد تا بتواند برای اخذ دیه اقدام کند.
اثبات ضرب و جرح همسر بدون شاهد
مهمترین ادله اثباتی که قانونگذار برای اثبات جرائم در قانون مجازات اسلامی پیش بینی نموده است عبارتند از:
⇐ اقرار مرتکب جرم
⇐ شهادت شهود
⇐ قسامه و سوگند
⇐ علم قاضی
مهمترین دلیلی که می تواند مورد استناد قرار گرفته و قاضی دادگاه از طریق آن مبادرت به صدور رای نماید اقرار مرتکب جرم به ارتکاب آن از سوی خود می باشد. بنابراین، چنانچه زوجه برای اثبات ادعای خود شاهدی نداشته باشد می تواند در صورت اقرار متهم به ضرب و جرح وی آن را به دادگاه ارائه دهد.
یکی دیگر از ادله ای که می توان به آن استناد کرد اجرای قسامه در صورت وجود لوث می باشد که شرایط اجرای آن پیشتر مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
در نهایت، علم قاضی مهمترین دلیل است که می تواند از طرق مختلفی از جمله نظریه کارشناسی، بررسی دوربین های مدار بسته و وقوع جرم در برابر دیدگان وی باشد که در تمامی این موارد چنانچه علم قاضی بین باقی بماند می تواند بر اساس علم خود به صدور رای اقدام کند.
فرآیند رسیدگی به جرم ایراد ضرب و جرح
۱-شروع دعوا
۲-تحقیقات کلانتری
۳-اظهارات شاهد پرونده
۴-اظهارات متهم در کلانتذی
۵-گزارش پزشکی قانونی
6-رسیدگی دادگاه و دادسرا
7-اظهارات متهم در دادگاه
8-رای دادگاه
آثار عمدی بودن جنایت
اگر قاضی تشخیص دهد قطع یا جرح عضو عمدی است مصدوم می‌تواند تقاضای قصاص كند كه اگر مجرمیت ضارب اثبات شود با رعایت شرایطی قصاص خواهد شد. به این ترتیب باید در قصاص بین اعضا تساوی باشد، یعنی اگر كسی دست راست دیگری را شكست دست راست او به تقاضای مصدوم شكسته شود یعنی هر عضو در مقابل همان عضو و همان محل در مقابل همان محل البته در اینجا یك استثناً وجود دارد.
به‌این صورت كه اگر مجرم دست راست نداشته باشد دست چپ او و اگر دست چپ هم نداشته باشد پای او به جای دست قصاص می‌شود، ولی این قاعده در مورد سایر اعضا مثل گوش و چشم صدق نمی‌كند. اگر قاضی تشخیص دهد قطع یا جرح عضو عمدی است مصدوم می‌تواند تقاضای قصاص كند. در این صورت اگر مجرمیت ضارب اثبات شود با رعایت شرایطی قصاص خواهد شد.
در مورد قصاص علاوه بر تساوی در محل اعضا، باید آن‌ها از نظر سالم بودن هم با یكدیگر مساوی باشند. برای همین در بعضی جراحت‌ها و سوختگی‌ها یا در مورد شكستگی استخوان‌ها كه ممكن است قصاص موجب مرگ مجرم شود یا بیشتر از صدمه‌ای كه وارد كرده صدمه ببیند به جای قصاص از او دیه گرفته می‌شود.
صرف‌نظر کردن از قصاص
در این میان گاه اتفاق می‌افتد یا شاكی از قصاص صرف نظر می‌كند یا شرط تساوی محقق نمی‌شود كه در این صورت ضارب به 2 تا 5 سال حبس محكوم می‌شود. طبق قوانین آیین دادرسی كیفری، این میزان حبس با تحقق چهار شرط اتفاق می‌افتد؛ یکی اینکه صدمه وارده موجب نقصان یا شكستن یا از كار افتادن عضو مصدوم شود، صدمه وارده منتهی به مرض دائمی فقدان یا نقص یكی از حواس یا منافع مصدوم شود، صدمه وارده منجر به از بین رفتن عقل مصدوم شود و قاضی تشخیص دهد كه اقدام مجرم باعث اخلال در نظم و امنیت عمومی شده یا موجب شود وی یا دیگران جری و گستاخ شوند. حالا اگر چنین آسیب‌هایی پیش نیامده باشد ولی مجرم هنگام ایجاد صدمه از اسلحه یا چاقو یا ابزاری شبیه این‌ها استفاده كرده باشد به 3 ماه تا یك‌سال حبس محكوم خواهد شد.
مجازات نزاع دسته جمعی
گاهی اوقات درگیری‌ها به صورت دسته‌جمعی است. در این موارد قانونگذار برای هر فردی که از در منازعه شرکت کرده است، چه آسیب دیده باشند و چه آسیب وارد کرده باشند، مجازات مقرر کرده است. این مجازات صرفاً به خاطر حضور و شرکت آن‌ها در درگیری است.
در صورتی که منازعه منتهی به نقص عضو شود، هر یک از شرکت‌کنندگان به حبس از شش ماه تا سه سال و اگر منازعه منتهی به ضرب و جرح شود، هر یک به سه ماه تا یک سال حبس محکوم خواهند شد. معمولا شرکت‌کنندگان در منازعه مدعی می‌شوند که برای میانجیگری یا دفاع از خود وارد درگیری شده‌اند که اثبات این امر بر عهده آن‌ها و تشخیص آن با قاضی است. اگر دادگاه اقدام شخصی را دفاع مشروع تشخیص دهد، از مجازات‌های مقرر گفته شده در بالا معاف هستند.
تفاوت دفاع مشروع با نزاع دسته جمعی
در قانون مجازات اسلامی موردی تحت عنوان دفاع مشروع پیش‌بینی شده است که در این دفاع اگر ثابت شود که فرد برای دفاع از خود در مقابل ضارب ایستادگی کرده است و اگر فرد ضارب زخمی یا کشته شود، دفاع مشروع محسوب می‌شود. البته با شرایطی خاص که در قانون نیز به آن اشاره شده است، از جمله این که دفاع با نوع حمله متناسب باشد و همچنین امکان گریز از صحنه جرم وجود نداشته باشد.
اگر فرد برای دفاع از خود مهاجم را زخمی کند یا به قتل برساند، قابل مجازات نیست البته با شرایطی که مطرح شد. لازم به ذکر است که نظر نهایی و نوع دفاع بستگی به تشخیص قاضی دارد. در این میان اگر فرد مدافع برای دفاع از خود، سلاح فرد مهاجم را در اختیار بگیرد و با همان سلاح به فرد مهاجم ضربه و صدمه‌ای وارد کند، دیگر شامل دفاع مشروع نخواهد بود. چرا که با حمله تناسبی ندارد.
فرق منازعه و نزاع جمعی
جرم منازعه و شرکت در نزاع دسته‌جمعی جرمی جداگانه است که در بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی شده است. اگر در تیتر روزنامه‌ها و نشریات با این عبارت برخورد کردید که: «شرکت در نزاع منجر به قتل شد»، مراد وقوع همین جرم است. به عبارتی شرط تحقق شرکت در نزاع دسته‌جمعی این است که نحوه و کیفیت فعل مجرمانه اشخاص حاضر در منازعه نامعلوم باشد. زیرا اگر بتوان مرتکب اصلی را شناخت، با او در حدود مواد راجع به ضرب و جرح عمدی رفتار خواهد شد.
در ضمن این جرم در صورتی واقع می‌شود که شخصی در منازعه و درگیری دخالت کرده باشد، هر چند خود مرتکب صدمه‌ای به کسی نزند. بنابراین صرف شرکت در نزاع و تحقق نتایجی مثل قتل، نقص عضو یا ضرب و جرح، سبب محکومیت هر یک از مرتکبان به کیفرهای قانونی است خواهد شد. ضرورتی ندارد که شرکت‌کننده در نزاع، خود نیز ضرب و جرحی وارد کرده باشد.
برابر قانون مجازات: هر یک از شرکت کنندگان در نزاع حسب مورد به مجازات زیر محکوم می‌شوند:
۱- در صورتی که نزاع منتهی به قتل شود، به حبس از یک سال تا سه سال.
۲- در صورتی که منتهی به نقص عضو شود، به حبس از ۶ ماه تا سه سال.
۳- در صورتی که منتهی به ضرب و جرح شود، به حبس از سه ماه تا یک سال.
به دلیل تاثیری که درگیری‌ها و منازعات دسته‌جمعی بر امنیت، آسایش و نظم خانواده دارد، قانونگذار به صورت جداگانه این مورد را جرم‌انگاری کرده و برای آن مجازات حبس در نظر گرفته است. بنابراین بهتر است افراد قبل از درگیر شدن با هم کمی به عواقب آن فکر کنند.
مجازات‌های مقرر در قانون مجازات اسلامی مربوط به ضرب و جرح
همانطور که پیشتر اشاره گردید، در مورد ضرب چه به صورت عمدی و چه غیرعمدی امکان قصاص وجود ندارد و تنها می‌توان تقاضای دیه کرد. در مورد جرح نیز در صورتی که شرایط اجرای قصاص طبق قانون وجود داشته باشد این امر امکان پذیر است و در غیراین صورت تنها می‌توان تقاضای دیه نمود.
شرایط قصاص به قرار زیر است:
⇐ رابطه جارح با مجروح رابطه پدر و فرزندی نباشد.
⇐ جارح مسلمان و مجروح غیر مسلمان نباشد. در صورت تساوی در دین امکان قصاص است.
⇐ محل عضو مورد قصاص با مورد جنایت یکی باشد.
⇐ خوف تلف مرتکب یا صدمه بر عضو دیگر نباشد
⇐ قصاص عضو سالم در مقابل عضو ناسالم نباشد.
⇐ قصاص با مقدار جنایت مساوی باشد
⇐ قصاص عضو اصلی در مقابل عضو غیر اصلی نباشد.
⇐ قصاص عضو کامل در مقابل عضو ناقص نباشد.
هر دو جرم ضرب و جرح در صورتی که عمدی واقع شده و امکان قصاص وجود نداشته باشد علاوه بر پرداخت دیه می‌تواند همراه با مجازات تعزیری به شرح مواد زیر باشد.
ماده ۶۱۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مقرر می‌دارد: «هرکس عمداً به دیگری جرح یا ضربی وارد آورد که موجب نقصان یا شکستن یا از کار افتادن عضوی از اعضا یا منتهی به مرض دایمی یا فقدان یا نقص یکی از حواس یا منافع یا زوال عقل مجنی‌علیه گردد در مواردی که قصاص امکان نداشته باشد چنانچه اقدام وی موجب اخلال در نظم و صیانت و امنیت جامعه یا بیم تجری مرتکب یا دیگران گردد به دو تا پنج سال حبس محکوم خواهد شد و در صورت درخواست مجنی‌علیه مرتکب به پرداخت دیه نیز محکوم می‌شود.
تبصره – در صورتی که جرح وارده منتهی به ضایعات فوق نشود و آلت جرح اسلحه یا چاقو و امثال آن باشد مرتکب به سه ماه تا یک سال حبس محکوم خواهد شد.»
ماده ۵۶۷ قانون مجازات اسلامی نیز به مورد خاص دیگری اشاره نموده است که در آن آثاری از ضرب و جراحت باقی نمانده و به تبع آن دیه‌ای نیز قابل پرداخت نیست اما به‌واسطه عمدی بودن، مجازات تعزیری در نظر گرفته شده است: «در مواردی که رفتار مرتکب نه موجب آسیب و عیبی در بدن گردد و نه اثری از خود در بدن برجای بگذارد ضمان منتفی است لکن در موارد عمدی در صورت عدم تصالح، مرتکب به حبس یا شلاق تعزیری درجه هفت محکوم می‌شود.»
قابل گذشت بودن ضرب و جرح عمدی
ضرب و جرح عمدی نسبت به تمامیت جسمانی افراد از جمله جرائم مربوط به قصاص در قانون مجازات اسلامی محسوب می شود و طبق مقررات موجود در قانون مذکور اجرای قصاص در صورتی امکانپذیر است که مجنی علیه آن را درخواست کرده باشد. بنابراین، جرم مذکور از جمله جرائم قابل گذشت محسوب شده و تا زمانی که مجنی علیه خود اقدام به شکایت کیفری علیه مرتکب جرم ننماید قاضی نمی تواند خودش اقدام به اجرای قصاص علیه مرتکب جرم کند.
همچنین، پس از طرح شکایت علیه مرتکب جرم مجنی علیه می تواند در هر مرحله از مراحل تعقیب، رسیدگی و حتی در زمان اجرای حکم از شکایت خود گذشت کرده و اجرای مجازات قصاص متوقف شود.
اما باید به این نکته توجه داشت که مطابق مقررات موجود در بخش تعزیرات از قانون مجازات اسلامی چنانچه مجازات قصاص به هر دلیلی اجرا نشود و بیم تجری و بر هم خوردن نظم جامعه باشد مرتکب جرم حسب مورد به مجازات های پیش بینی شده در قانون محکوم خواهد شد.
ضرب و جرح با سلاح گرم
ضرب و جرح با سلاح گرم یکی دیگر از صورت جنایاتی است که ممکن است نسبت به افراد ایجاد شود. در چنین مواردی حسب شدت جراحتی که از طریق سلاح گرم ایجاد می شود ممکن است جراحت مذکور، منجر به قتل یا آسیب غیرقابل جبرانی شود که در این گونه موارد مطابق تعاریف پیش بینی شده در قانون مجازات اسلامی جنایت مذکور می تواند عمدی یا غیرعمدی باشد.
باید به این نکته توجه داشت که ضرب و جرح با سلاح گرم می تواند منجر به دو جرم شود که حمل و استفاده از سلاح غیرمجاز بخش دیگری از جرم مذکور است که مطابق بند پ ماده ۶ قانون حمل اسلحه به صورت ذیل قابل مجازات است. سلاح گرم سبک خودکار، قطعات مؤثر یا مهمات آن، به حبس از دو تا پنج سال.
دیه ضرب و جرح در ماه حرام
چنانچه ضرب و جرح در یکی از ماه های حرام (محرم، رجب، ذیقعده و ذی حجه) ارتکاب یابد دیه ای که دادگاه تعیین می نماید بیشتر از حالت عادی بوده و یک سوم به میزان آن اضافه می شود. در اصطلاح حقوقی به این امر تغلیظ دیه(افزایش دیه) گفته می شود.
علاوه بر زمان که تغلیظ دیه در چهار ماه مذکور صورت می گیرد در برخی از مکان های شریف از جمله حرم مکه محرمه به دلیل حرمت مکان مذکور مجازات دیه تعیین شده تشدید خواهد شد.
پرداخت ديه ضرب و جرح
مطابق مقررات قانون مجازات اسلامی دیه مقدار مالی است که در صورت ایراد جنایت غیرعمدی یا جنایت عمدی در مواردی که قصاص صورت نمی گیرد پرداخت می شود. حسب اینکه جنایت به صورت عمد یا غیرعمد واقع شود قانونگذار مهلتی را در نظر گرفته است تا در طی آن مرتکب بتواند دیه مذکور را پرداخت کند.
در ماده ۴۸۸ قانون مجازات اسلامی مهلت پرداخت دیه از زمان وقوع جرم به صورت زیر آمده است مگر در مواردی که به شکلی دیگر رضایت صورت گرفته باشد
⇐ عمد موجب دیه: مهلت پرداخت دیه مدت یک سال قمری می باشد.
⇐ شبه عمد: مهلت پرداخت دیه مدت دو سال قمری می باشد.
⇐ خطای محض: مهلت پرداخت دیه مدت سه سال قمری می باشد.
وقتی که پرداخت کننده در مهلت های تعیین شده کل دیه یا قسمت های معین شده را پرداخت کند، محکومٌ له باید آن را قبول کند.
تقسیط دیه ضرب و جرح
همانطور که اشاره شده دیه مربوط به ضرب و جرح حسب اینکه عمد، شبه عمد یا خطای محض باشد ظرف مهلت مقرر در قانون باید پرداخت شود. اما در برخی از موارد محکوم علیه قادر به پرداخت تمام دیه به صورت یکجا نیست و دادگاه حکم به اعسار وی صادر می کند.
در چنین مواردی قاضی دادگاه با بررسی وضعیت درآمد و معیشت محکوم علیه و استعلام از مراجع مربوطه دیه مذکور را تقسیط نموده و محکوم علیه موظف است در تاریخ تعیین شده اقساط مورد نظر را پرداخت نماید
جهت رفع سوالات و مشکلات خود از سیستم پشتیبانی سایت استفاده نمایید .
دیدگاه ارسال شده توسط شما ، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
دیدگاهی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با مطلب باشد منتشر نخواهد شد.