در قانون تجارت صراحتا ماده خاصی در خصوص وصف تجریدی اسناد تجاری بیان نشده است. بلکه از روح مواد چنین وصفی استخراج می شود. تجرید به معنای مستقل بودن و مجرد بودن است . بنابراین کسی که مکلف به پرداخت وجه چک و سفته است نمی تواند با بی اساس کردن معامله‌ای که بر مبنای آن چک صادر شده است از پرداخت چک خودداری کند .
وصف تجریدی به معنای تفکیک میان دو رابطه حقوقی می باشد؛ اول رابطه حقوقی مبنای صدور و انتقال سند تجاری یا همان تعهد پایه و دوم رابطه حقوقی ناشی از تنظیم و گردش آن. در واقع بهتر است این گونه بگوییم که صدور اسناد تجاری طبق قانون تجارت ناشی از تعهد است. بنابراین هر سند تجاری از یک تعهد خارجی و پذیرفته شده میان طرفین ایجاد می شود مگر در مورد برات، چک و سفته که صدور آنها به تنهایی دارای اعتبار است و می توانند ناشی از تعهد نباشند.
برخی از حقوق دانان بر این باورند که اسناد تجاری مانند چک و سفته و برات ، فقط دلیل و مدرک دین و تعهد سابق نمی باشند. بلکه خود نوعی سند و به بیان دقیق تر، امضای روی سند یا ظهر آن به هر عنوان برای امضاکننده ایجاد تعهد می نماید. این تعهد ماهیتی متفاوت و مستقل از ارزش و اعتبار رابطه حقوقی دارد که معمولاً علت و سبب تعهد سند تجاری و منشأ صدور آن بوده است.
بر اصل مزبور، استثنائاتی وارد است که در ذیل استثنائات وارده بر وصف تجریدی بودن اسناد تجاری عبارتند از:
1. شرایط شکلی سند:
اگر سند شرایط تعیین‌شده از سوی قانون را دارا نباشد، هر کسی می‌تواند ایراد بگیرد و بگوید این نوشته برات یا چک نیست؛ بنابراین اسناد تجاری باید واجد شرایط شکلی و صوری مقرّر در قانون تجارت باشد.
شرایطی که به شکل و ظاهر سند مربوط می‌شود و عدم رعایت این شرایط، سند را از تجاری بودن و امتیازات خاص آن، از جمله مسئولیت تضامنی امضاکنندگان، اصل استقلال امضاها و عدم توجه به ایرادات خارج می‌سازد؛
مثلاً چنانچه در برات نام محال‌علیه (براتگیر) ذکر نشده باشد، با توجه به مواد 223 و 226 قانون تجارت، مقررات مربوط به بروات تجاری در مورد آن جاری نخواهد شد؛ در این صورت، هر امضاکننده‌ای می‌تواند در مقابل دارنده با حسن نیّت یا حتی بدون حسن نیّت ایراد کند یا اگر در انتقال سند، مقررات ظهرنویسی رعایت نگردد، مسئولیتی متوجه ظهرنویس نخواهد بود؛
زیرا استفاده از تضمینات قانونی و امتیازات مربوط از سوی ذی‌نفع، موکول به تنظیم و انتقال صحیح این اسناد است.
2. جعل:
در صورتی که امضای مندرج در سند تجاری جعل شده باشد، امضاکننده سند تجاری، می‌تواند ادّعا کند که امضای منتسب به او جعل شده و او این سند را امضا نکرده است و از پرداخت وجه سند خودداری کند .البته اثبات جعل و ارائه دلائل جعل طبق ماده 219 آئین دادرسی مدنی، به‌عهده مدعی جعل می‌باشد.
3. حجر و عدم اهلیت امضاکننده سند تجاری:
اگر ثابت شود که امضاکننده در زمان امضا، محجور (مجنون، سفیه، صغیر و ورشکسته) بوده است، و اهلیت لازم برای صدور سند را نداشته، آن امضاکننده از دور مسئولین سند تجاری خارج می‌شود و می‌تواند با استناد به ایراد عدم اهلیت از پرداخت وجه سند خودداری نماید، چون طبق ماده 190 قانون مدنی، اهلیت طرفین یکی از شرایط اساسی صحت معامله است و در صورت فقدان اهلیت عمل حقوقی انجام شده مثل صدور و امضای سند تجاری باطل است.
4. تهاتر دین ناشی از سند:
چهارمین ایراد، ایراد به تهاتر دین ناشی از سند است. عقل سلیم حکم می‌کند که در روابط شخصی میان بدهکار برات و دارنده آن، اصل عدم توجه ایرادات کنار گذاشته شود.
امنیتی که حقوق برواتی برای برات برقرار کرده است، با قبول این فکر به خطر نمی‌افتد؛ بنابراین، براتگیر به رغم قبول برات می‌تواند در مقابل دارنده و در صورت وجود شرایط قانونی به تهاتر دین ناشی از برات و طلب خود از دارنده متوسل شود و از پرداخت خودداری کند، چون طبق ماده 294 قانون مدنی، تهاتر (سقوط دو دین در مقابل هم) یکی از اسباب سقوط تعهدات است.
5. سوء نیّت دارنده سند تجاری:
اصل عدم توجه به ایرادات و سایر حمایتهای قانونی، زمانی اعمال می‌شود که دارنده سند، دارای حسن نیّت باشد. دارنده‌ای دارای حسن نیّت است که حین انتقال سند، به او از چگونگی روابط شخصی میان متعهّدین آن که به اعتبار سند و مالکیت آن لطمه وارد می‌سازد، آگاهی نداشته باشد.
بنابراین، در صورت آگاهی از عدم وجود رابطه حقوقی واقعی میان امضاکنندگان؛ مانند موردی که امضای شخصی به عنوان صادرکننده برات جعل شده و براتگیر نیز اعلام قبولی کرده باشد، دارنده نمی‌تواند از براتگیر مطالبه وجه کند؛ زیرا احراز سوء نیّت وی مبنی بر «دارا شدن غیر عادلانه» و به زیان براتگیر، روشن است و براتگیر می‌تواند علیه او طرح ایراد کند.
همچنین در مواردی که رابطه حقوقی به موجب سند تجاری میان امضاکنندگان به وجود آمده است و ایراد متعهّد هم به دلیل اصل استقلال و اعتبار امضاها در مقابل دارنده با حسن نیّت پذیرفته نیست، اما در مقابل دارنده بدون حسن نیّت (با سوء نیّت) و آگاه از رابطه حقوقی میان امضاکنندگان، ایراد پذیرفته می‌شود؛ مانند موردی که دارنده از عدم انجام تعهّد ظهرنویس
این پست برگرفته از کتب و سایت های مختلف حقوقی می باشد
جهت رفع سوالات و مشکلات خود از سیستم پشتیبانی سایت استفاده نمایید .
دیدگاه ارسال شده توسط شما ، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
دیدگاهی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با مطلب باشد منتشر نخواهد شد.