یکی از انواع خیارات، خیار عیب است که در قانون مدنی ذکر شده و بدان معناست که بر اساس آن در صورت معیوب بودن شیء مورد معامله خریدار حق برهم زدن معامله را دارد.
بسیاری از مردم فکر می کنند وقتی کالایی را خریداری می کنند و بعد از خرید متوجه می شوند که در آن عیبی وجود دارد دیگر نمی توانند کاری کنند.
اما در چنین شرایطی طبق قانون مدنی خیار عیب در نظر گرفته شده است که بر اساس آن خریدار می تواند معامله را فسخ کند و یا مابه التفاوت آن را از فروشنده اخذ کند.
هرگاه کالای فروخته شده معیوب باشد، خریدار خیار دارد، یعنی میتواند معامله را فسخ یا آن را امضا کند و ارش بگیرد.
مثال:
زمانی که شخص الف قطعه ای را از ب خریداری می کند و بعد از خرید متوجه عیب در مبیع می شود در این حالت می تواند آن را فسخ کند و به فروشنده برگرداند و یا مابه التفاوت مبیع سالم و معیوب را از وی بخواهد.
مستند قانونی خیار عیب
طبق ماده 422 قانون مدنی: اگر بعد از معامله ظاهر شود که مبیع ، معیوب بوده مشتری مختار است در قبول مبیع معیوب یا اخذ ارش یا فسخ معامله
برابر ماده 429 قانون مدنی: در موارد ذیل مشتری نمی تواند بیع را فسخ کند و فقط می تواند ارش بگیرد:
1-در صورتی تلف شدن مبیع نزد مشتری یا منتقل کردن آن به غیر
2-در صورتی که تغییری در مبیع پیدا شود اعم از اینکه تغییر به فعل مشتری باشد یا نه
3-در صورتی که بعد از قبض مبیع عیب دیگری در آن حادث شود مگر اینکه در زمان خیار مختص به مشتری حادث شده باشد که در این صورت مانع از فسخ و رد نیست.
شرایط پذیرش خیار عیب
حال که با خیار عیب آشنا شده اید لازم است که اطلاعاتی در خصوص شرایط قانونی پذیرش خیار عیب را نیز کسب نمایید. در واقع برای فراهم شدن اختیار فسخ قرارداد و معامله به موجب خیار عیب بایستی دو شرط اصلی در کالا و معامله صورت گرفته وجود داشته باشد. این دو شرط به شرح ذیل هستند:
1. عیب بایستی مخفی و غیرقابل تشخیص باشد: این موضوع بدین معنی است که مشتری یا خریدار در زمان خرید جنس مورد معامله، آگاهی و علم کافی در خصوص وجود عیب موجود در کالای مورد معامله را نداشته باشد. این موضوع میتواند به دلیل مستتر و مخفی بودن عیب باشد و یا اینکه عیب ظاهر باشد ولی مشتری در خصوص عیب موجود آگاهی و شناخت نداشته باشد. به تعبیر دیگر؛ مشتری ملتفت عیب موجود در جنس مورد معامله نشده باشد. در این موارد مشتری از اختیار فسخ به موجب خیار عیب برخوردار است و میتواند معامله را فسخ و پولش را باز پس گیرد.
2. موجود بودن عیب در کالای مورد معامله در حین معامله: شرط دیگر در خصوص پذیرش خیار عیب برای خریدار این باشد که عیب مربوطه در زمان عقد و معامله در کالای مورد نظر وجود داشته باشد و این عیب، بعد از خریداری یک کالا به وجود نیامده باشد. به تعبیر سادهتر در پاره ای از موارد بعد از اتمام معامله، خریدار به دلیل سهل انگاری و یا دلایل دیگر عیب و نقصی را به کالای خریداری شده وارد مینماید، بنابراین در این موارد خریدار نمیتواند از خیار عیب جهت فسخ معامله استفاده نماید.
نحوه تشخیص عیب موجب فسخ
ماده ۴۲۶ قانون مدنی در خصوص نحوه تشخیص عیب آورده است که تشخیص عیب بر حسب عرف و عادت انجام می گردد بنابراین بر حسب زمان و مکان متفاوت میباشد. عیب وضعیتی در مورد معامله است که برخلاف وضعیت عادی و حالت سلامت آن می باشد و نه تنها نقص از اصل خلقت عیب است بلکه زیادی از اصل خلقت هم عیب محسوب می شود به عبارت دیگر هر چیزی که از ارزش کالا یا انتفاع متعارف آن بکاهد عیب محسوب می گردد اعم از اینکه ناشی از کاستی باشد یا فزونی ولی آنچه معیار تمیز و تشخیص است که عرف و عادت محل انعقاد قرارداد و زمان انعقاد آن می باشد.
نکتهای که باید به آن توجه نمود این است که در زمان انعقاد عقد ممکن است طرفین عقد وجود وصف خاصی را در مورد معامله شرط نمایند و سپس مشخص گردد که وصف مشروط در مورد معامله وجود ندارد در چنین حالتی احکام موضوع تابع خیار تخلف شرط است نمیتوان به استناد خیار عیب و مطالبه ارش نمود.
نحوه تعیین مقدار ارش در خیار عیب
زمانی که مشتری با عیبی در کالا مواجه می گردد و تصمیم می گیرد که کالا را با همان عیب موجود قبول نموده و نسبت به عیب موجود از فروشنده مطالبه ارش کند میزان ارش بر اساس ماده ۴۲۷ قانون مدنی مشخص می گردد که متن این ماده از این قرار است: ” اگر در مورد ظهور عیب مشتری اختیار ارش کند تفاوتی که باید به او داده شود به طریق ذیل معین می گردد:
قیمت حقیقی مبیع در حال بی عیبی و قیمت حقیقی آن در حال معیوبی به توسط اهل خبر معین می شود؛ اگر قیمت آن در حال بی عیبی مساوی با قیمتی باشد که در زمان بیع بین طرفین مقرر شده است تفاوت بین این قیمت و قیمت مبیع در حال معیوبی مقدار ارش خواهد بود و اگر قیمت مبیع در حال بی عیبی کمتر یا زیادتر از ثمن معامله باشد نسبت بین قیمت مبیع در حال معیوبی و قیمت آن در حال بی عیبی معین شده و بایع باید از ثمن مقرر به همان نسبت نگاه داشته و بقیه را به عنوان ارش به مشتری رد کند”
بنابراین ماده، روش محاسبه ارش به این صورت است که:
⇐ قیمت کارشناسی مال سالم و مال معیوب، توسط کارشناس تعیین می شود. در صورتی که کارشناسان در تعیین قیمت با یکدیگر اختلاف داشته باشند بر اساس ماده ۴۲۸ قانون مدنی حد وسط قیمتها معتبر خواهد بود.
⇐ نسبت بین آن دو قیمت سنجیده میشود.
⇐ به همان نسبت قیمتی که در رابطه طرفین می بایست برای مال معیوب تادیه شده محاسبه می شود.
⇐ سپس تفاوت این قیمت و مبلغی که تادیه شده مشخص میشود که این تفاوت دو قیمت ارش نام دارد.
موارد سقوط حق فسخ در خیار عیب
در برخی موارد حق فسخ دارنده خیار ساقط می گردد و او فقط می تواند مطالبه ارش کند که بر اساس ماده ۴۲۹ قانون مدنی این موارد عبارتند از:
1. در صورت تلف شدن مبیع معیوب نزد مشتری
2. در صورت منتقل کردن مبیع معیوب به غیر البته منظور انتقال ارادی است انتقال قهری و ناشی از ارث. در این مورد باید توجه داشت که اگر انتقال مبیع معیوب به غیر با علم به وجود عیب باشد در این حالت به دلیل علم شخص به وجود عیب این انتقال نوعی اسقاط ضمنی خیار عیب است بنابراین خیار عیب ساقط میشود یعنی هم حق فسخ ساقط میشود و هم حق ارش ولی اگر انتقال مال معیوب به غیر بدون علم به وجود عیب باشد در این حالت بنابر آنچه که در فوق گفته شد و بنا بر ماده ۴۳۰ قانون مدنی فقط حق فسخ ساقط می شود و حقوق ارش باقی می ماند.
3. ایجاد تغییر عرفی در مبیع اعم از اینکه این تغییر به فعل مشتری باشد یا به فعل غیر مانند آرد کردن برنج.
4. حدوث عیبی مجدد در مبیع مگر آنکه: این عیب ناشی از عیب سابق باشد، یا آنکه در زمان خیار مختص به مشتری حاصل گردیده باشد.
موارد سقوط خیار عیب
خیار عیب در دو حالت از بین میرود حالت اول اینکه اسقاط خیار عیب بعد از انعقاد قرارداد باشد که در این حالت شخص بعد از انعقاد قرارداد خیار عیب را به طور صریح یا ضمنی ساقط کند مثلاً تصرف در مال مورد معامله بعد از آنکه شخص از وجود عیب مطلع شد یا انتقال ارادی آن مال به غیر بعد از اطلاع از وجود عیب نوعی اسقاط ضمنی خیار عیب است. حالت دوم زمانی است که اسقاط خیار عیب ضمن قرارداد صورت میگیرد که در یک قرارداد اسقاط خیار عیب به صورت شرط ضمن همان قرارداد درج گردد.
مواردی که مشتری امکان فسخ معامله را به جهت خیار عیب ندارد و تنها میتواند مطالبه ارش نماید
قانونگذار پیش بینی نموده است که در برخی از موارد به دلیل شرایط خاص مشتری از حق فسخ معامله به جهت خیار عیب برخوردار نباشد و تنها امکان و مطالبه آرش را در اختیار داشته باشد. سه مورد اصلی این شرایط در ماده ۴۲۹ قانون مدنی تعیین شده است:
1. در صورتی که کالای مورد معامله، از بین رفته رفته باشد و یا اینکه از جانب خریدار به شخص دیگری منتقل شده باشد.
2. در شرایطی که تغییری در مبیع( کالای مورد معامله) ایجاد گردد همچون اینکه تغییر به خواست خریدار انجام شده باشد یا خیر.
3. در شرایطی که پس از دریافت کردن کالا توسط مشتری، عیب دیگری در کالا ایجاد گردد. مگر آن که در هنگام خیار مختص به مشتری ایجاد شده باشد که در این شرایط، مانع از فسخ معامله نمیباشد.
ماده 429 قانون مدنی: «در موارد ذیل مشتری نمیتواند بیع را فسخ کند و فقط میتواند ارش بگیرد: ۱- در صورت تلف شدن مبیع نزد مشتری یا منتقل کردن آن به غیر؛ ۲- در صورتی که تغییری در مبیع پیدا شود اعم از این که تغییر به فعل مشتری باشد یا نه؛ ۳- در صورتی که بعد از قبض مبیع، عیب دیگری در آن حادث شود مگر این که در زمان خیار مختص به مشتری حادث شده باشد که در این صورت مانع از فسخ و رد نیست.»
با این اوصاف آشکار میشود که بر اساس ماده 422 قانون مدنی؛ خریدار در موارد فوق نمیتواند اقدام به استقاده از خیار عیب نماید و بایستی ما به التفاوت کالای معیوب با کالای سالم را دریافت کند.
فوریت در خیار عیب
خیار عیب مانند اکثر خیارها فوری می باشد به موجب ماده ۴۳۵ قانون مدنی خیار عیب پس از علم به آن فوری است. به اعتقاد برخی مطالبه ارش نیز فوری است مسئولیت خسارت ناشی از عیب تابع خیار عیب نیست و با کوتاهی خریدار بیدرنگ از بین نمیرود.
جهت رفع سوالات و مشکلات خود از سیستم پشتیبانی سایت استفاده نمایید .
دیدگاه ارسال شده توسط شما ، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
دیدگاهی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با مطلب باشد منتشر نخواهد شد.