تعریف ربا و شرایط تحقق آن
در تعریف ربا مطابق ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی آمده است: «هرگونه توافق بین دو یا چند نفر تحت هر قراردادی از قبیل بیع، قرض، صلح و امثال آن که جنسی را با شرط اضافه با همان جنس مکیل و موزون معامله کند یا اضافه بر مبلغ پرداختی، دریافت نماید، ربا محسوب و جرم شناخته می‌شود.
ارکان جرم ربا
از منظر حقوقی بدیهی است برای ارتکاب یک جرم، سه رکن جرم باید بررسی شود و ارکان تحقق یافته یک جرم بر سه نوع است:
1- رکن قانونی یعنی هر فعلی که در قانون مجازت برای آن جرم پیش بینی شده است به عبارت بهتر یافتن ماده قانونی آن فعل.
رکن قانونی: ماده 595 قانون مجازات اسلامی است.
2- رکن مادی یعنی انجام فعل مجرمانه یا ترک فعلی که قانونگذار برای آن جرم پیش بینی نموده است.
چنانچه به متن قانون توجه شود کلمه فرد را عنوان کرده است و به این معنا است که ارتکاب جرم ربا توسط شخص حقیقی موضوعیت دارد و مشمول اشخاص حقوقی نمی شود و دخالت دو یا چند نفر موثر است همچنین باید افرادی ذیدخیل، در زیاده مال با یکدیگر توافق نموده باشند
3- رکن معنوی که غالبا قصد و سوء نیت است.
این جرم، جرم عام و عمدی است و قصد استیفای نامشروع نیز برای ربادهنده به عنوان سوء نیت خاص شرط است و این احتمال نیز بعید نیست که قصد استیفای نامشروع جزئی از سوء نیت عام باشد و نیز رد و بدل مال در ربای قرضی باید محقق شده باشد اما در ربای معاملی رد و بدل مال شرط نیست بلکه توافق برای تحقق وقوع جرم کفایت می کند.
ربا توسط اشخاص حقیقی
این جرم فقط توسط اشخاص حقیقی (انسان) قابل وقوع است و نمی‌توان اشخاص حقوقی (شرکت‌ها و ادارات و..) را به دلیل رباخواری مورد تعقیب قرار داد. چنانچه معاملات ربوی مابین اشخاص حقیقی و حقوقی منعقد شود، فقط اشخاص حقیقی مرتکب محسوب می شوند و شخص حقوقی تبریه می‌شود.
استثنائات جرم بودن ربا
در موارد زیر ربا جرم نیست و قابل پیگیری حقوقی و قضایی نیز نمی باشد:
الف) ربا بین زن و شوهر: تبصره‌ی ۳ ماده‌ی ۵۹۵ مقرر می دارد:«هرگاه قرارداد مذکور بین پدر و فرزند یا زن و شوهر منعقد شود، مشمول مقررات این ماده نخواهد بود.» البته در خصوص ازدواج دایم و موقت دو نظر وجود دارد: عده‌ای معتقدند که در ربا بین زن و شوهر، عقد دائم یا منقطع تفاوتی وجود ندارد و عده‌ای دیگر این استثناء را فقط مخصوص عقد دائم می‌دانند.
ب) اضطرار: طبق تبصره‌ی ۲ ماده‌ی ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی «هرگاه ثابت شود ربادهنده در هنگام پرداخت وجه یا مال اضافی مضطر بوده است، از مجازات مذکور در این ماده معاف خواهد شد.» مثلا چنانچه فرد به دلیل مشکلات مالی یا تهدید طرف مقابل، اقدام به پرداخت وجه اضافی نموده باشد که باید اظطرار (مجبور بودن) وی ثابت شود.
ج) دریافت ربا توسط فرد مسلمان از کافر: مطابق تبصره ۳ ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی”که مقرر می دارد”… یا مسلمان از کافر ربا دریافت کند مشمول مقررات این ماده نخواهد بود.”لذا این حالت نیز از شمول مجازات ربا خارج می شود.
مجازات ربا گیرنده و ربا دهنده
در پاسخ به این سوال که آیا ربا دهنده و ربا گیرنده هر دو مجرمند یا خیر، باید گفت که ربا دهنده و ربا گیرنده و حتی شخصی که واسطه عمل رباست، مجرم محسوب می‌شوند.
مطابق با قانون هر یک از مجرمان به ۶ ماه تا ۳ سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق و جزای نقدی معادل مال مورد ربا محکوم می‌شوند.
علاوه بر این مجازات‌ها، ربا گیرنده باید مبلغ اضافه را به ربا دهنده مسترد کند. البته هر زمان ثابت شود که ربا دهنده در حالت اضطرار وجه اضافه پرداخت کرده است، مجازات نخواهد شد.
ربا دادن در حال اضطرار برای ربا دهنده جرم به حساب نمی‌آید و اگر ربا بین پدر و فرزند و زن و شوهر باشد یا مسلمان از کافر ربا دریافت کند، عملکرد آن‌ها از حیث قوانین جرم محسوب نمیشود.
جهت رفع سوالات و مشکلات خود از سیستم پشتیبانی سایت استفاده نمایید .
دیدگاه ارسال شده توسط شما ، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
دیدگاهی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با مطلب باشد منتشر نخواهد شد.