داوری در طلاق – مراحل تعیین داور در طلاق – قاسم نجفی بابادی

 

قانون جدید حمایت از خانواده سال ۱۳۹۱، علاوه بر انواع طلاق به اراده زوج یا به اراده زوجه، طلاق توافقی را نیز مطرح نموده است. هرچند طلاق توافقی در قانون حمایت از خانواده مصوب سال ۱۳۵۳ نیز وجود داشته است و بیان شده بود که هرگاه زوجین در مورد امر طلاق توافق داشته باشند، می توانند بدون نیاز به تشریفات قضایی خاص و مراجعه به دادگاه، به دفترخانه مراجعه نموده و طلاق خود را ثبت نمایند.

اشکالات عملی این رویه پس از مدتی موجب تغییر آن شد. بنابراین در سال ۱۳۷۱ مصوب شد که زوجین حتی در صورت توافق به منظور دریافت گواهی عدم سازش به دادگاه مراجعه نمایند. این رویه نیز تا سال ۹۱ بر جا ماند و پس از آن مواد جدید در قانون حمایت از خانواده مطرح گردید. این مواد شامل داوری طلاق توافقی، لزوم ارجاع به مشاور خانواده و … می باشد.

انواع طلاق 

تاریخچه و مراحل داوری در طلاق

قبل از قانون حمایت خانواده ارجاع اختلافات بین زن و شوهر به داوری در ماده۶۷۶ قانون آیین دادرسی مدنی پیش بینی شده بود. قانون حمایت خانواده به این مساله توجه خاصی مبذول داشت و قواعدی به آن اختصاص داد که هرچند خالی از ایراد نبود ولیکن از قوانین قبلی کامل تر بود. لایحه قانونی دادگاه مدنی خاص اجاع به داوری را در موردی که شوهر بخواهد زن خود را طلاق دهد، مقرر نمود و مقررات حمایت خانواده در مورد داوری نسخ ضمنی شد. طبق ماده۵ قانون حمایت خانواده۵۳؛  دادگاه در صورت تقاضای هر یک از طرفین مکلف است، موضوع دعوی را به استثناء رسیدگی به اصل نکاح و طلاق به یک تا سه داور ارجاع نماید. همچنین دادگاه در صورتی که مقتضی بداند راساً نیز دعوی را به داور ارجاع خواهد کرد. در تبصرة ۲ مادّة ۵ (الحاقی ۲۱/۷/۱۳۶۰) لایحة قانون دادگاه مدنی خاص چنین آمده است: در مواردی که شوهر به استناد مادّة ۱۱۳۳ ق.م. تقاضای طلاق می‌کند، دادگاه بدواً حسب آیة کریمه: (و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکما من اهله و حکما من اهلها ان یریدا اصلاحا یوفق الله بینهما انّ الله کان علیما خبیراً؛ نساء: ۳۵) موضوع را به داوری ارجاع می‌کند و در صورتی که بین زوجین سازش حاصل نشود، اجازة طلاق به زوج خواهد داد؛ در مواردی که بین زوجین راجع به طلاق توافق شده باشد، مراجعه به دادگاه لازم نیست.

ماده واحده قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب۱۳۷۰ ضمن تاکید بر داوری جهت حل اختلافات زوجین چنین مقرر داشته: چنانچه اختلاف فیمابین از طریق دادگاه و حکمین از دو طرف که برگزیده دادگاهند حل و فصل نگردید دادگاه با صدور گواهی عدم امکان سازش آنان را به دفاتر رسمی طلاق خواهد فرستاد. از تاریخ تصویب این قانون زوجهایی که قصد طلاق  و جدایی از یکدیگر را دارند، بایستی جهت رسیدگی به اختلاف خود به دادگاه مدنی خاص  مراجعه و اقامه ‌دعوی نمایند. چنانچه اختلاف فیمابین از طریق دادگاه و حکمین از دو طرف که برگزیدة ‌دادگاهند حل و فصل نگردید، دادگاه با صدور گواهی عدم امکان سازش آنان را به دفاتر رسمی طلاق خواهد فرستاد. قانون اخیر در محاکم اجرا می شود و طبق این قانون داوری در طلاق در محاکم اجباری شده است.

 

داوری طلاق توافقی

قانون حمایت از خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ در ماده ۲۵ دادگاه را مکلف به ارجاع موضوع طلاق به مشاور خانواده نموده است. بنابراین زوجین می توانند پیش از مراجعه به دادگاه ابتدا به مراکز مشاوره خانواده مورد تأیید دادگستری مراجعه نموده و موضوع طلاق توافقی را مطرح نمایند.

در صورتی که مشاور خانواده موفق به انصراف زوجین از طلاق نشد، می تواند موارد توافق را تعیین و به دادگاه ارجاع نماید. در واقع هدف این مراکز ایجاد سازش بین زوجین بنا به ماده ۱۹ قانون جدید می باشد.

در صورتی که زوجین از طلاق انصراف دهند، پرونده آن‌ها همان جا بایگانی می شود. در صورت تشخیص مرکز مشاوره به لزوم وقوع طلاق، پرونده و سوابق زوجین به همراه نامه تأییدیه مشاوره به دادگاه ارجاع داده می شود. مهلت اظهار نظر مراکز مشاوره ۳ ماه می باشد که بنا به درخواست زوجین می تواند تا ۳ ماه دیگر نیز تمدید شود.

دادگاه ها برای تمام انواع طلاق، شرط داوری را برای صدور رأی طلاق قرار می دهد. به این معنی که زوج و زوجه دو نفر از بستگان خود را جهت داوری معرفی نموده و در صورتی که داوران نیز موفق به ایجاد صلح و سازش بین زن و مرد نشدند، رأی خود را جهت صدور حکم طلاق به دادگاه اعلام می نمایند.

بنا به ماده ۲۷ قانون جدید حمایت از خانواده، موضوع طلاق توافقی به داوری ارجاع نمی شود. زیرا فرض بر این است که تلاش مرکز مشاوره در جهت ایجاد صلح و سازش بوده است و در این صورت موضوع داوری طلاق توافقی دیگر ضرورتی ندارد. بنابراین طلاق توافقی در مسأله داوری از سایر انواع طلاق متمایز است و در طلاق توافقی نیازی به داوری نیست.

طلاق توافقی

 

زمان ارجاع به داور

وقتی که دعوای جدایی در دادگاه از سوی زوجین (مرد و زن) یا یکی از آنها مطرح می‌شود، اولین کاری که دادگاه انجام می‌دهد، سعی در برقراری صلح و سازس بین زن و شوهر است، یعنی قاضی در ابتدا آنها را به داوری ارجاع نمی‌دهد و خودش تلاش می‌کند تا مشکل آنها را برطرف کند.

امّا اگر تلاش دادگاه برای برقراری صلح بی‌نتیجه باشد، در مرحلة بعد زن و مرد را به داوری ارجاع می‌دهد؛ با این تعاریف، داور در طلاق نماینده‌ی قانونی دادگاه برای از بین بردن اختلافات زن و شوهر است و زمانی پای داوری به میان کشیده می‌شود که دادگاه در حل اختلاف موفق نبوده باشد

 

آیا دعوای اصل طلاق قابل رجوع به داوری است؟

خیر- پاسخ به سوال فوق منفی است. مطابق ماده۶۷۵ قانون مدنی؛ دعاوی راجع به اصل نکاح و طلاق و فسخ نکاح و نسب قابل ارجاع به داروی نیست. منظور از اصل طلاق دعاوی راجع به وجود یا صحت نکاح و طلاق و فسخ نکاح و نسب است. به طور مثال اگر یک طرف مدعی بطلان طلاق به علت عدم رعایت شرایط اساسی آن باشد یا ادعا کند که اصلاً طلاقی واقع نشده است و طرف دیگر منکر آن باشد دعوای مربوط به اصل طلاق است که نمی توان آن را به داوری ارجاع کرد. دلیل این استثنا نیز مشخص است زیرا فلسفه پیش بینی داوری این است که اختلاف زن و شوهر برای طلاق به سازش و آشتی منجر گردد و در مورد اصل طلاق و نکاح موضوعیتی ندارد

 

گواهی عدم امکان سازش

به‌ طورکلی گواهی عدم امکان سازش در طلاق پس از رسیدگی‌های معمول دادگاه و تعیین داوران و عدم حل اختلاف میان زوجین صادر خواهد شد.

به این گواهی در قانون جدید توجه شده است. در گذشته و در دادگاه مدنی خاص صحبت از حکم به طلاق یا جدایی بود، ولی در حال حاضر قاضی دادگاه در هر دو صورت یعنی چه طلاق به درخواست مرد باشد چه طلاق به درخواست زن، مطابق با قانون گواهی عدم امکان سازش صادر خواهد کرد. گواهی عدم امکان سازش از لحاظ قانونی تا ۳ ماه اعتبار دارد.

گواهی عدم امکان سازش مزبور که به نفع زن صادر می‌شود را «حکم» می‌نامیم، زیرا اگر احیانا مثلا شوهر برای وقوع طلاق همکاری لازم را نکرد، دفترخانه مجدداً چند بار وی را برای حضور در دفترخانه دعوت می‌کند.

درصورتی‌که وی در دفترخانه حاضر نشد، پرونده توسط دفترخانه به دادگاه فرستاده خواهد شد. دادگاه طبق قانون شوهر را احضار می‌کند. اگر وی در دادگاه حاضر نشد یا آن‌که حاضر شد، ولی برای طلاق همکاری نکرد، دادگاه ولی ممتنع می‌شود و آن زن را به‌جای شوهر طلاق می‌دهد و حکم را اجرا می‌کند.

به نظر می‌رسد این گواهی، حکم است، اما تنها عنوان آن گواهی عدم امکان سازش است. اگر زوجین این گواهی را تا مدت اعتبار آن ‌که سه ماه است به دفترخانه ارائه نکنند، گویی از حکم مزبور صرف‌نظر گرده‌اند و دیگر اعتباری نخواهد داشت. در این وضعیت اگر یکی از طرفین مجدداً خواهان طلاق باشد، باید مجدداً تمامی مراحل قانونی تا صدور گواهی عدم امکان سازش طی شود.

بر اساس قانون حمایت خانواده درصورتی‌که زوجین متقاضی طلاق توافقی باشند، دادگاه باید موضوع را به مرکز مشاوره خانواده ارجاع دهد. در گواهی عدم امکان سازش در طلاق طرفین می‌توانند تقاضای طلاق توافقی را از ابتدا در مراکز مذکور مطرح کنند.

در صورت عدم انصراف متقاضی از طلاق، مرکز مشاوره خانواده موضوع را با مشخص کردن موارد توافق جهت اتخاذ تصمیم نهائی به دادگاه منعکس می‌کند.

در طلاق‌های توافقی هم باید گواهی عدم امکان سازش در طلاق صادر شود. البته در قانون به طلاق توافقی تصریح نشده است، ولی باید گفت که طلاق خلع و مبارات، یک نوع طلاق توافقی محسوب می‌شود.

طلاق خلع از لحاظ قانونی به این معنا است که زن از مرد نفرت دارد، ولی مهریه خود یا بیش‌تر یا کم‌تر از آن را می‌بخشد و برای شوهر انگیزه‌ای ایجاد می‌کند تا شوهر وی را طلاق دهد. در اینجا درواقع یک توافق مقدماتی پیش می‌آید.

این طلاق از نوع طلاق بائن است و زمانی که زن قبل از اتمام مدت عده نسبت به آن‌چه که به مرد بخشیده (عوض) رجوع کند، طلاق بائن به طلاق رجعی تبدیل می‌شود و مرد نیز می‌تواند به زن رجوع کرده و طلاق را خنثی کند.

حتی با توافق کامل هر دو نفر هر چند ممکن است قاضی تشریفات مربوط به تحقق طلاق را کم کند، اما به هر حال باید حکم تعیین شود و متعاقبا گواهی عدم امکان سازش در طلاق نیز صادر شود. رضایت و توافق طرفین بر طلاق باید تا زمانی که طلاق واقع شود، ادامه پیدا کند.

به این ترتیب اگر به‌ عنوان مثال طرفین در جایی صورت‌مجلسی را مبنی بر جدایی از یکدیگر با رضایت منعقد کردند و سپس یکی از آن‌ها تا قبل از اتمام مراحل تحقق طلاق، پشیمان شد، طلاق توافقی اعتبار نخواهد داشت.

 

تشریفات قرار ارجاع امر به داوری

با ارجاع پرونده به شعبه‌ای از دادگاه‌های خانواده، این مرجع، وقت رسیدگی تعیین می‌کند. قاضی در ابتدا توضیحاتی را از طرفین دعوا می‌خواهد. سپس قرار ارجاع امر به داوری را صادر ‌کرده و به طرفین ابلاغ می‌کند که طرفین داوران اختصاصی خود را در مهلت تعیین شده از طرف دادگاه انتخاب کنند. از لحاظ قانونی داوران باید حداقل ۴۰ سال سن داشته باشند.

قانون مشخص نکرده است که داور باید زن باشد یا مرد. معمولا زوجین داوران را انتخاب می‌کنند. اصولا داوران از بین قوم و خویشان طرفین دعوا انتخابب می‌شوند، زیرا به وضعیت زندگی طرفین بیشتر واقف بوده و بیشتر در جریان زندگی آنها هستند.

 

شرایط داوری در طلاق

پس از اینکه دادگاه تشخیص می‌دهد که باید امر را به داور واگذار کند، زن و مرد تا بیست روز مهلت دارند تا شخصی از نزدیکان خود را که شرایط قانونی داوری را داشته باشد، به دادگاه معرفی کنند. بهتر است داور از میان خویشاوندان نزدیک زوجین باشند چرا که بیشتر به شرایط زندگی آنها واقف هستند و بهتر می‌توانند برای رفع اختلاف تلاش کنند.

از نظر قانون برای داوری در طلاق، شخص باید شرایط زیر را داشته باشد: متأهل، مسلمان، دارای حداقل 40 سال سن، آشنایی تقریبی با مسائل خانواده، شرع و اجتماع.

گفتنی است که مردانی که با زن محرم باشند مانند: پدر و برادر، حتی اگر از همسر خود جدا شده باشند و یا همسر آنها فوت شده باشد، به عنوان داور برای دادگاه پذیرفته شده هستند. اگر در بین خویشاوندان زن یا مرد فرد واجد شرایطی برای داوری در طلاق وجود نداشته باشد یا اینکه وجود داشته و این کار را نپذیرفته باشد، زوجین می‌توانند داور را از میان افراد واجد شرایط دیگر انتخاب کنند.

اگر زن یا مرد از معرفی کردن داور خودداری کنند یا اینکه توانایی این کار را نداشته باشند، دادگاه به درخواست طرفین می‌تواند خودش برای آنها فردی را به عنوان داور مشخص کند.

 

وظایف داور طلاق

پس از اینکه داوران به دادگاه معرفی شدند و صلاحیت آنها تعیین شد، اولین وظیفه‌ی داوران این است که پذیرش داوری را با تقدیم لایحه به دادگاه اعلام کنند؛ دومین وظیفه‌ی داوران تشکیل جلسه یا جلسات متعدد با حضور زن و مرد یا یکی از آنها برای ایجاد سازش بین طرفین است که پس از انجام این کار باید داور نتیجه را در مهلتی مشخص به دادگاه اعلام کند.

اگر مهلت تعیین شده برای ایجاد صلح کافی نباشد، داوران می‌توانند از دادگاه تقاضا کنند تا این فرصت را افزایش دهد، البته تشخیص این امر با قاضی است که اگر این مهلت را ضروری بداند، آن را افزایش خواهد داد. گفتنی است که نظریه داوران چارچوب خاصی نخواهد داشت و هر یک از آنها بسته به جلساتی که با زن و شوهر دارند و نتایجی که در راستای ایجاد صلح کسب می‌کنند، نظر خود را به دادگاه اعلام خواهند کرد.

پیش از این نیز اشاره شد که داوران طلاق حکمی را به عنوان قانون لازم‌الاجرا صادر نخواهند کرد، بلکه سعی آنها تنها بر ایجاد صلح بین زن و شوهر از طریق ارائه‌ی راه حل و میانجی‌گری خواهد بود و در نهایت می‌توانند نتیجه‌ی کار خود را به عنوان نظریه به دادگاه اعلام کنند و تصمیم نهایی با دادگاه است.

 

صدور گواهی عدم امکان سازش در طلاق توسط داوران

برعکس داوری در دعاوی حقوقی که داوران نباید با طرفین نسبتی داشته باشند، در دعاوی خانوادگی گفته می‌شود «فابعثوا حکماً من أهله و حکماً من أهلها»، یعنی از بین خانواده هر کدام از زن و مرد، حکم تعیین شود.

این افراد برای اصلاح بین زن و شوهر، با آن‌ها مذاکره و صحبت می‌کنند. در قانون هم پیش‌بینی شده است که داوران لااقل باید ۲ بار در مدت تعیین شده از طرف دادگاه طرفین را احضار کرده و با آن‌ها صحبت کنند به این امید که دعوای زوجین به سازش خاتمه پیدا کند. در قرآن کریم هم آمده است که اگر زن و شوهر برای حل مشکل خود از حکمین کمک گیرند، اصلاح بین آن‌ها برقرار خواهد شد.

اگر زوجین داوری نداشته باشند یا ادعا کنند که کسی را به عنوان داور نمی‌شناسیم، دادگاه به‌جای طرفین می‌تواند داور تعیین کند. زمانی که داور انتخاب شد، به وی ابلاغ می‌شود که شما به داوری منسوب شدید، آیا قبول دارید یا نه؟ بعد از اعلام قبولی از سوی داور، وی به‌عنوان داور معرفی می‌شود.

حال اگر بین آن‌ها اصلاحی واقع نشد، یکی از داوران یا هر دوی آن‌ها نظر می‌دهند که زن و شوهر نمی‌توانند در کنار هم قرار گیرند و با هم زندگی کنند. البته لازم به ذکر است ترتیب اثر دادن به نظر داور برای قاضی دادگاه الزامی نیست. بلکه یک نظر ساده کارشناسی است که به دادگاه اعلام می‌کنند.

به‌عبارت‌دیگر قاضی اجباری ندارد تا لزوماً نظریه داوران را به‌صورت رأی درآورد. ارجاع امر به داوران بیشتر جنبه سازشی دارد. داوران نمی‌توانند حکم به طلاق یا ادامه زندگی دهند.

تنها اگر طرفین سازش کنند و صورت‌جلسه تنظیم شود، آن وقت دادگاه به آن ترتیب اثر خواهد داد و پرنده را مختومه خواهد کرد. درهرحال دادگاه با تحقیقاتی که مجدداً از طرفین دعوا می‌کند و نیز با توجه به مدارک و دلایل ابرازی، تصمیم نهایی را اتخاذ می‌کند مبنی بر این‌که آیا طرفین دعوا توانایی زندگی کردن با یکدیگر را دارند یا خیر. این تصمیم در قالب گواهی عدم امکان سازش صادر می‌شود.

 

هزینه‌ی داوری در طلاق

باید بدانید که افرادی که به عنوان داوری در طلاق معرفی شده و از طرف دادگاه پذیرفته می‌شوند، می‌توانند برای کار خود از دادگاه تقاضای دستمزد داشته باشند و دادگاه در این مرحل برای آنها مبلغی را به عنوان دستمزد تعیین کرده و به زوجین دستور می‌دهد که آن را به داوران پرداخت کنند.

 

مطلب مفیدی برای شما بود ؟ پس به اشتراک بگذارید برای دوستانتان

قاسم نجفی بابادی

2483 مطلب منتشر شده

درباره این مطلب نظر دهید !

محصولات پرفروش