فرجام خواهی چیست؟

یکی از مهم‌ترین وظایف دیوان عالی کشور، نظارت بر اجرای درست قوانین در دادگاه‌هاست. درواقع، دیوان عالی کشور این مسئولیت خود را در فرجام خواهی ایفا می‌کند.

رسیدگی فرجامی، بنابر ماده‌ ۳۶۶ آیین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹، عبارت است از تشخیص هماهنگی یا ناهماهنگیِ رأیِ فرجام‌خواسته با موازین شرعی و مقررات قانونی. بنابراین، دیوان عالی کشور، آرای دادگاه‌ها را در این راستا بررسی می‌کند و رأی، به معنای اخص کلمه، صادر نمی‌کند. به‌بیان ساده‌تر، دیوان عالی کشور، رأیِ فرجام‌خواسته را ابرام یا نقض می‌کند و درصورت نقض، چون شأن رسیدگی به ماهیت دعوا را ندارد، پرونده را برای صدور رأی شایسته، به مرجعی پایین‌تر می‌فرستد.

ماهیت فرجام خواهی

فرجام‌خواهی به منظور تشخیص منطبق بودن یا عدم انطباق رای مورد درخواست فرجامی با موازین شرعی و مقررات قانونی میباشد که این رسیدگی شکلی توسط دیوان‌عالی‌کشور انجام میشود و رسیدگی ماهوی توسط دادگاهی که دیوان ارجاع میدهد، انجام میپذیرد.

تفاوت فرجام خواهی با تجدیدنظر خواهی

فرجام خواهی یکی از روش‌های منحصربه‌فرد شکایت از آرای حقوقی است. باید توجه داشت که فرجام خواهی روش شکایت اصلاحی نیست؛ زیرا دیوان عالی کشور به‌عنوان عالی‌ترین سازمان قضایی ایران، مرجع طرف سومِ رسیدگی نیست تا بتواند پرونده را خودش دوباره قضاوت کند؛ بنابراین، فرجام خواهی با تجدیدنظر خواهی که روشی اصلاحی است و در دادگاه تجدیدنظر استان انجام می‌شود، متفاوت است.

شایان توجه است که روش شکایت اصلاحی عبارت از آن است که یک پرونده‌ با اعتراض، دوباره ازسوی دادگاهی دیگر رسیدگی شود؛ اما فرجام خواهی، این‌گونه نیست. همچنین باید گفت که فرجام خواهی، روش شکایت عدولی نیست؛ اعتراض عدولی مانند واخواهی و اعاده‌ دادرسی به این معناست که پرونده بار دیگر در همان دادگاهِ صادرکننده‌ی حکم، بازبینی و رسیدگی می‌شود و دادگاه می‌تواند در رسیدگی دوباره‌ی خود، از حکم صادره‌ی پیشین خود عدول کند.

فرجام خواهی در امور مدنی

احکام دادگاه های بدوی که به علت عدم طرح اعتراض تجدید نظر قطعیت پیدا کرده اند، قابل فرجام خواهی نیستند. اما احکام این دادگاه ها در مواردی که خواسته آن ها وجه نقد بالای 20 میلیون ریال باشد و احکام راجع به اصل نكاح، فسخ نكاح، طلاق، حجر، وقف، ثلث، حبس و توليت قابل اعتراض فرجام خواهی می باشند. در مورد قرارهای دادگاه های بدوی نیز قرار رد یا ابطال دادخواست و قرار سقوط دعوا و عدم اهلیت دعوا، در صورتی که اصل حکمِ راجع به آن ها قابل فرجام خواهی باشند، امکان این اعتراض را دارند.

آرای دادگاه های تجدید نظر نیز قابل فرجام خواهی نیستند، مگر در مورد احکامی که راجع به اصل نكاح، فسخ نكاح، طلاق، حجر و وقف باشند و قرار های رد یا ابطال دادخواست (ابتدا در همان دادگاه تجدید نظر صادر شود) و قرار عدم اهلیت طرفین و قرار سقوط دعوا در صورتی که اصل حکم راجع به آن ها قابل فرجام خواهی باشند، امکان این اعتراض را دارند.

فرجام خواهی در امور کیفری

امکان اعتراض فرجام خواهی به آرا کیفری در دادگاه های کیفری نیز درباره جرایم خاصی وجود دارد. این جرایم، جرایمی هستند که مجازات قانونی آنها سلب حیات، قطع عضو، حبس ابد یا تعزیر درجه چهار و بالاتر است و جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی که میزان دیه آنها ثلث دیه کامل مجنیٌ‌علیه (جنایت بر او واقع شده) یا بیش از آن است و آرای صادره درباره جرایم سیاسی و مطبوعاتی نیز قابل فرجام‌‌خواهی در دیوان عالی کشور است.

اما باید به این نکته توجه کرد که فرجام در امور کیفری با فرجام در امور حقوقی متفاوت است. به این صورت که در امور کیفری فرجام خواهی به نوعی تجدید نظرخواهی است و به تجدیدنظر خواهی کردن از آرا دادگاه هایی که به جرایم ذکر شده در بالا رسیدگی می کنند، فرجام خواهی گفته می شود. همچنین ذکر این نکته لازم است که دیوان پس از بررسی جهات و دلایل فرجام رای را نقض یا تایید می کند و رای را برای اجرا یا تکمیل تحقیقات و … به مراجع صادر کننده رای و مراجع صالح ارسال می کند.

اعتراض فرجام خواهی از رای بدوی قابل فرجام را باید به دفتر دادگاه بدوی و اعتراض فرجام خواهی از رای تجدید نظر قابل فرجام را باید به دفتر دادگاه تجدید نظر تقدیم کرد.

آرای قابل فرجام

الف) احکام قابل فرجام

آرایی قابل‌ فرجام خواهی هستند که در قانون تصریح شده باشند. درخصوص آرای دادگاه تجدیدنظر، اصل بر فرجام‌ناپذیری آنهاست؛ بنابراین، تنها آن دسته از احکامِ صادره از دادگاهِ تجدیدنظر قابل‌فرجام هستند که در قانون تصریح شده باشند. این احکام عبارت‌اند از احکام مربوط به دعاوی غیرمالیِ اصل نکاح، فسخ نکاح، طلاق، نسب، حجر و وقف. احکام مالیِ صادرشده از دادگاه بدوی که از آنها تجدیدنظر به‌عمل آمده باشد، به‌هیچ‌وجه فرجام‌پذیر نیستند؛ به‌بیان دیگر، برای احکام صادره از دادگاه تجدیدنظر در دعاوی مالی نمی‌توان فرجام خواهی کرد.

مرجع رسیدگی به فرجام خواهی

یکی از وظایف دیوانعالی کشور، نظارت بر اجرای صحیح قوانین در محاکم می باشد. انجام این وظیفه مطابق قانون آیین دادرسی مدنی اقتضا می کند که اگر اشخاص نسبت به آرایی که دادگاه ها در پی رسیدگی به دعوا صادر می کند اعتراضی داشته باشند، بتوانند دادخواست فرجام خواهی خود را به دیوانعالی کشور تقدیم کنند. البته انجام این وظیفه به این معنا نیست که دیوانعالی کشور به عنوان مرجع رسیدگی به فرجام خواهی رأی صادر کند؛ بلکه دیوانعالی کشور صرفا آرای صادر شده را از این جهت مورد بررسی قرار می دهد که انطباق یا عدم انطباق آنها با موازین شرعی و مقررات قانونی را تشخیص بدهد. در صورتی که دیوانعالی کشور رای صادر شده از دادگاه را مطابق قانون و شرع تشخیص داد، به اصطلاح حقوقی آن را اِبرام یا تایید می کند و در صورتی که آن را مخالف موازین شرعی یا مقررات قانونی تشخیص بدهد، آن را نقض کرده و برای رسیدگی به مرجع پایین تر می فرستد.

مهلت درخواست فرجامی چقدر میباشد؟

برای اشخاص ساکن ایران بیست روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور دو ماه از تاریخ انقضای مهلت تجدیدنظرخواهی می باشد.

در صورتی که دادخواست خارج از مهلت یاد شده تقدیم شود یا در مدت معین شده نقایص موجود رفع نشود، به موجب قرار از سوی دادگاهی که دادخواست به آن تسلیم شده رد می گردد.

این قرار ظرف بیست روز قابل شکایت در دیوان عالی کشور می باشد و رای دیوان عالی کشور بعد از رسیدگی به این امر قطعی است.

در صورت تکمیل دادخواست فرجام خواهی، مدیر دفتر دادگاه آن را برای اصحاب دعوا می فرستد تا ظرف بیست روز به صورت کتبی پاسخ دهند  پس از گذشت بیست روز چنانچه پاسخی رسیده یا نرسیده باشد، پرونده را به دیوان عالی کشور می فرستد.

اشخاص دارای حق فرجام‌‌خواهی

همه افراد حق استفاده از نهاد فرجام‌خواهی را ندارند بلکه فقط افراد ذیل حق فرجام دارند :

الف)طرفین دعوا و وکلای ایشان

ب)دادستان کل کشور

قابل ذکر است همچنین رأی فرجامیِ دیوان عالی کشور نمی‌تواند مورد بهره‌برداریِ اشخاصی غیر از طرفین فرجام خواهی قرار گیرد؛ مگر در مواردی که رأیِ یادشده قابل تجزیه‌وتفکیک نباشد که در این صورت، به اشخاص دیگر هم که مشمول رأیِ فرجام‌خواسته بوده‌اند و درخواست فرجام نکرده‌اند، تسری خواهد یافت

مقالات مرتبط

فرجام خواهی در امور مدنی – قاسم نجفی بابادی تفاوت فرجام خواهی با تجدیدنظرخواهی – قاسم نجفی بابادی ورود ثالث و جلب ثالث در مرحله‌ی فرجام خواهی – قاسم نجفی بابادی پیوست های دادخواست فرجام خواهی – قاسم نجفی بابادی