ابتدا حق انتفاع را بطور مختصر معرفي مي کنم. در قانون مدني حق انتفاع عبارت از حقي است كه به موجب آن شخص مي‌تواند از مالي كه عين آن ملك ديگري است يا مالك خاصي ندارد، استفاده كند. در حق انتفاع، مال در مالكيت شخصي ديگر است و منافع نيز ملك شخص ديگري است و فقط شخص داراي حق انتفاع، حق استفاده و بهره‌برداري از آن را دارد، نه حق مالكيت بر آن. حق انتفاع يكي از شاخه‌ها و مراتب مالكيت است كه طي قراردادي به شخص واگذار مي‌شود؛ پس جزء اموال وي محسوب مي‌شود.
در حق انتفاع، مال در مالکیت شخصی دیگر بوده و منافع نیز ملک شخص دیگری است و فقط شخص دارای حق انتفاع، حق استفاده و بهره‌برداری از آن را دارد، نه حق مالکیت بر آن را.
در واقع شخصی که صاحب حق انتفاع شده و این حق به او منتقل می شود از ملک یا هر چیز مشابهی که به او واگذار کرد، بدون داشتن حق مالکیت نفع می برد. این حق در صورتی قابل انتقال به شخص است که عقد و قرارداد نوشته شود.
شرایط حق انتفاع
شرایط حق انتفاع به شرح ذیل است:
۱. مورد حق انتفاع مالی باشد که استفاده کردن از آن موجب از بین رفتن خود مال و عین آن نشود.
۲. شخصی که دارای حق انتفاع است در هنگام عقد قرارداد حضور داشته باشد.
۳. در حق انتفاع قبض و تسلط منتفع بر مال ، شرط صحت عقد می باشد.
طرفین حق انتفاع
حق انتفاع یکی از شاخه‌ها و مراتب مالکیت است که طی قراردادی به شخص واگذار می‌شود؛ بنابراین جزو اموال وی محسوب می‌شود. مال موضوع حق انتفاع دارای دو صاحب حق است:
منتفع، که حق استفاده و بهره‌برداری از عین به او واگذار شده است.
مالک، که صاحب عین است و در اثر قرارداد، سهم بزرگی از حقوق خود را به منتفع واگذار کرده است.
انواع قرارداد حق انتفاع (اقسام حق انتفاع)
حق انتفاع به معنای خاص به سه قسم است:
الف- عُمری: که به موجب قراردادی حق استفاده از ملک به مدت عمر خود مالک یا عمر منتفع یا شخص دیگری به منتفع واگذار شده باشد. چون مدت واگذاری و قرارداد به مدت عمر مالک یا طرف قرارداد یا شخص دیگری بیرون از قرارداد است، به این قرارداد، عمری گفته می‌شود.
ب- رُقبی: اگر مدت حق انتفاع معین باشد، به این حق انتفاع رقبی گفته می‌شود.
ج- سُکنی: اگر حق انتفاع در مورد سکونت در مسکنی باشد، حق سکنی نامیده می‌شود. این حق ممکن است به مدت عمر مالک یا منتفع یا شخص ثالث یا به مدتی معین باشد.
حق انتفاع از جمله حق هایی است که به موجب آن هر شخصی که به او این حق واگذار می‌گردد، می‌تواند از مال شخص انتقال‌دهنده استفاده کند. قراردادی که بین اشخاص نوشته می‌شود بر سه نوع است.
تفاوت حق انتفاع و اذن انتفاع
حق انتفاع با اذن انتفاع تفاوت زیادی دارد. در حق انتفاع عقد و قراردادی بین دو طرف نوشته می‌شود و مدت آن قابل تعیین است، اما در اذن انتفاع شخص منتفع فقط اذن استفاده از آن مال را داشته و استفاده برای او مباح است.
تا زمانی که این اجازه و اذن وجود داشته باشد، تصرف در آن مال مباح است. برای مثال هرگاه مهمانی با اجازه صاحبخانه وارد خانه او شود، اذن انتفاع دارد و نشستن در خانه بر او مباح است.
البته این به معنی حق انتفاع نیست، چرا که هرگاه صاحبخانه اراده کند می‌تواند مهمان را از خانه خود خارج کند. در حالی که در حق انتفاع به سبب وجود عقد قرارداد شخص نمی تواند کسی را تا پایان قرارداد از ملک خود خارج کند.
تفاوت های دیگر حق انتفاع و اذن انتفاع را در ذیل مطالعه نمایید.
– حق انتفاع معمولا به وسیله عقد به وجود می آید. تا مدتی که طرف عقد آن را قبول نکند واقع نمی‌شود. اما در اذن ارائه اذن دهنده کافی است و رد یا قبول ماذون در وقوع یا انحلال آن نقشی ندارد.
– واگذاری حق انتفاع، منتفع را نسبت به مال مورد نظر صاحب حق می گرداند. اما با اذن برای ماذون حق انتفاع پیدا نمی‌شود. بلکه انتفاع بر وی مباح می گردد.
– حق انتفاع در شمار عقود لازم است به این معنا که مالک نمی‌تواند آن را برهم زند. اما اذن قابل رجوع می باشد.
– مال مورد نظر در حق انتفاع، باید صرفاً مالی باشد که با انتفاع از آن عین باقی بماند. اما در اذن این شرط لازم نیست و حتی می تواند موضوع مال نباشد.
– حق انتفاع با فوت مالک یا منتفع حق انتفاع از بین نخواهد رفت. مگر آن که در مدت انتفاع عمر دو طرف مقید شده باشد. در صورتی که اذن به محض فوت اذن دهنده خاتمه می یابد.
با توجه به توضیحاتی که در مورد حق انتفاع دادیم ممکن است گاهی با اجاره اشتباه گرفته شود بنابراین به تفاوت‌های بارز و اساسی حق انتفاع و اجاره در مطلب زیر می پردازیم.
آیا حق انتفاع همان اجاره است؟
خیر حق انتفاع موردی کاملاً جدا از اجاره است، زیرا در اجاره مالکیت ایجاد می‌شود. اما همانطور که توضیح دادیم در حق انتفاع هیچگونه مالکیتی در کار نیست. البته باید به این موضوع توجه ویژه کرد که حق انتفاع فقط مخصوص ملک یا از مواردی مانند خانه نیست، بلکه شامل موارد دیگری نیز می گردد مانند اسب اتومبیل و…
دیگر تفاوت های حق انتفاع و اجاره
– در اجاره امکان اجاره دادن مستاجر وجود دارد ولی در حق انتفاع وجود ندارد.
– در اجاره شخص اجاره دهنده ملک خود را در برابر پولی واگذار می‌کنند ولی در حق انتفاع به صورت عاریه واگذار می گردد.
– اجاره حتماً باید مدت دار باشد، اما در حق انتفاع اجباری در مدت وجود ندارد.
پایان حق انتفاع
زمان پایان انتفاع با توجه به شرایط مختلف متفاوت است، در این قسمت به تحلیل این شرایط می پردازیم.
الف– به پایان رسیدن مدت انتفاع
به پایان رسیدن مدت بدین معناست که مدت معینه در عقد در مورد رقبی منقضی گردد و فوت کسی که حق انتفاع به عمر او مقید شده تایید شود. بدین ترتیب مالک می تواند آن را قبل از انقضاء مدت برای مدت بعد از انقضاء به اجاره واگذار نماید.
نکاتی که اشاره شد در مورد انتفاع عمری و رقبی است، در حبس مطلق که مدت در عقد ذکر نشده است، حق انتفاع همچنان باقی است.
ب– ازبین رفتن مالی که موضوع انتفاع است
اگر مالی که موضوع انتفاع قرار گرفته است از بین برود، حق انتفاع منتفی است. چرا که انتفاع تابع وجود عین ملک است و با تلف آن حق از بین میرود.
اگر کسی مال موضوع حق انتفاع را از بین ببرد یا موجب شود این مال از بین برود، موظف است بدل آن که مثل مال یا قیمت آن است به مالک رد نماید. در این شرایط اگر بدل مثل باشد حق انتفاع بر آن برقرار می شود و در صورتی که قیمت باشد منتفع نسبت به ارزش حق انتفاع تقویت شده در قیمت شریک است.
ج– زوال حق انتفاع به دلیل نبودن منتفع
اگر زمان حق انتفاع عمر مالک و متنفع قید شود، تا زمانی که صاحبان حق انتفاع موجود هستند حق مزبور باقی و بعد از انقراض آنها زائل می شود.
حق انتفاع ممکن است برای کسانی ثبت شودکه اکنون موجود نیستند و با این فرض که بعدا موجود خواهند شد حق انتفاع به آن ها واگذار می شود. به عنوان مثال، حق انتفاع برای فرزندی که اکنون موجود نیست، اگر این فرزند در آینده به دنیا نیاید، حق زائل خواهد شد.
حبس مطلق
اگر حق انتفاع به طور مطلق و بدون قید مدت به کسی داده شود، آن را حبس مطلق می‌گویند و این حق تا فوت مالک خواهد بود؛ مگر این که مالک قبل از فوت خود رجوع کند. بنابراین در این نوع از حق انتفاع برخلاف اقسام دیگر، مالک حق رجوع دارد و همواره می‌تواند قرارداد حق انتفاع را بر هم بزند. در اصطلاح گفته می‌شود که حبس مطلق عقد جایز است و طرفین هر وقت که مایل باشند، می‌توانند آن را بر هم بزنند.
حبس مؤبّد
قرارداد حق انتفاع به طور نامحدود و همیشگی است و اگر به امور عام‌المنفعه و خیریه اختصاص داده شده باشد، تابع احکام وقف خواهد بود.
شرایط حق انتفاع
1. حق انتفاع با عقد و قرارداد ایجاد می‌شود.
2. موضوع حق انتفاع باید مالی باشد که استفاده از آن موجب از بین رفتن خود مال و عین آن نباشد.
3. دارنده حق انتفاع (منتفع) باید در حین و زمان عقد موجود باشد.
4. در حق انتفاع، قبض و تسلط منتفع بر مال مورد انتفاع شرط صحت عقد است.
تفاوت مالکیت منافع و حق انتفاع
بین مالکیت منافع و حق انتفاع شباهت زیادی وجود دارد اما از نظر ماهوی و عملی نباید آن دو را یکسان شمرد.
بر اساس ماده ۴۰ قانون مدنی: در مالکیت منافع، ذره‌های منفعت در ملک صاحب آن به وجود می‌آید اما در حق انتفاع، منفعت به مالک عین تعلق دارد و در ملک او هم به وجود می‌آید و صاحب حق فقط می‌تواند از آن متنفع شود. به عنوان مثال، در اجاره، مستاجر در اثر عقد، مالک منافع عین مستاجره می‌شود و بر طبق قاعده می‌تواند آن را به دیگری منتقل کند اما در حق سکنی، صاحب حق، مالک منافع نیست تا حق تصرف در آن را داشته باشد و به همین جهت، اجاره ملکی که موضوع حق انتفاع قرار گرفته، از طرف صاحب حق نیز درست نیست، مگر اینکه مقصود از اجاره واگذاری اصل حق باشد. به بیان دیگر مالکیت منفعت، حقی کامل است که امتیازهای مالکیت را دارد؛ در حالی که حق انتفاع به آن حد کمال نرسیده و صاحب آن تنها از حق استعمال و انتفاع بهره‌مند است.
فرض کنیم باغی برای مدت دو سال به اجاره داده شود. در این مدت مستاجر، مالک منافع باغ است و تمام ذره‌های میوه در ملک او به وجود می‌آید؛ بنابراین در روزی که مدت اجاره پایان می‌پذیرد، آنچه از میوه‌ها بر سر درختان باقی است، به او تعلق دارد و می‌تواند پس از مدت اجاره نیز آنها را بچیند اما اگر حق انتفاع از همین باغ به مدت دو سال به او واگذار شده بود، چون منتفع مالک منافع نمی‌شد، ذره‌های میوه نیز در ملک او به وجود نمی‌آمد و به صاحب اصلی باغ تعلق داشت. جز اینکه او می‌توانست طرف دو سال از آنها بهره‌برداری کند بنابراین در آخرین روز سال حق او نیز از بین می‌رفت و دیگر نمی‌توانست میوه هایی را که هنوز بر درخت باقی است، بچیند.
تفاوت حق انتفاع با اذن در انتفاع
انتفاع غالبا به دو صورت ایجاد می شود: یا حق انتفاع داده می شود یا اذن در انتفاع داده می شود.
تفاوت این دو نهاد به این شرح است که:
۱ . ایجاد حق انتفاع در اثر قرارداد میان مالک و صاحب حق برقرار می شود که به ان عقد موجد حق انتفاع می گویند اما اذن در انتفاع ایقاع محسوب می شود.
۲ . اذن در انتفاع فقط موجب اباحه ی انتفاع می شود نه حق انتفاع یعنی حقی ایجاد نمی کند.
۳ . اذن در انتفاع یک ایقاع است اما حق انتفاع به واسطه ی یک عقد ایجاد می شود به نام عقد حبس.
۴ . اذن در انتفاع از سوی مالک قابل رجوع است مگر انکه مالک حق رجوع را به نحوی از خود ساقط کرده باشد اما حق انتفاع به جز در حبس مطلق از سوی مالک قابل رجوع نمی باشد. مواد ۴۴ و ۱۰۸ قانون مدنی بیانگر این نکته است.
۵ . اگر دارنده ی حق انتفاع فوت شود، آن حق به وراث او می رسد اما اذن در انتفاع قائم به شخص است و اگر شخص ماذون فوت گردد، اذن ساقط می شود.
۶ . در صورت انتقال مال مورد حق انتفاع این حق به قوت خود باقی می ماند ولی در صورت انتقال ملکی که نسبت به آن اذن در انتفاع داده شده است، به دلیل آنکه مالک جدید اذن در انتفاع نداده است، اذن ساقط می شود.
۷ . اگر شخصی که به دیگران حق انتفاع واگذار کرده است، فوت شود حق انتفاع واگذار شده توسط او هم چنان به قوت خود باقی خواهد ماند؛ مگر در برخی موارد خاصی که حق انتفاع واگذار شده، به مدت عمر مالک است یا در حبس مطلق. اما اگر شخصی که به دیگران صرفا اذن در انتفاع داده است فوت شود، این اذن در انتفاع زایل می شود.
جهت رفع سوالات و مشکلات خود از سیستم پشتیبانی سایت استفاده نمایید .
دیدگاه ارسال شده توسط شما ، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
دیدگاهی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با مطلب باشد منتشر نخواهد شد.