یكي از جرايمی كه در قوانین ايران، از آن به جرم عليه امنيت و آسايش عمومی مردم و تلاش درجهت ناامنی جامعه یاد شده، جرم محاربه است. در اين نوشتار، می‌کوشیم به‌طور خلاصه تعريفی از جرم محاربه و تفاوت آن با جرم افساد فی‌الارض که غالبا با هم یکی گرفته می‌شوند، ارائه کنیم.
معنای محاربه
ریشه‌ی واژه‌ی مُحارَبه، «حرب» است و در اصل به‌معنای «سلب» و گرفتن است. مُحارَبه در فقه به‌معنای سلاح‌کشیدن به‌روی مردم، به‌قصد ترساندن آنان است. به‌فتوای فقها، هرکس که آشکارا و به‌زور، مال دیگری را بگیرد یا مردم را به اسارت ببرد، محارب است. در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، در ماده‌ی ۲۷۹، کشیدن سلاح به‌قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنها، به‌نحوی که موجب ناامنی در محیط شود، محاربه است.
ارکان جرم محاربه
رکن معنوی
رکن یا عنصر معنوی جرم محاربه عبارت است از اینکه محارب با قصد و اراده خود از اسلحه برای ایجاد رعب و وحشت بین مردم استفاده کند. صرف استفاده از اسلحه محاربه نیست، محاربه زمانی محقق می شود که استفاده از اسلحه به منظور ایجاد رعب و وحشت بین مردم باشد.
رکن مادی
عنصر مادی به معنا انجام عمل مجرمانه است. در مورد جرم محاربه زمانی که شخص دست به اسلحه ببرد و باعث ترس و وحشت مردم شود به گونه ای که امنیت جامعه را از بین ببرد جرم محاربه محقق شده است.
جرم محاربه بر اساس قانون جدید
چنان‌که اشاره شد، جرم محاربه بنابر ماده‌ی ۲۷۹ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲، عبارت از کشیدن سلاح به‌قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنهاست؛ به‌نحوی که موجب ناامنی در محیط شود. این جرم درصورتی تحقق می‌یابد که نتیجه‌ی آن، یعنی ایجاد ناامنی در محیط رخ دهد؛ بنابراین، چنانچه به‌هردلیل مجرم نتواند این نتیجه را ایجاد کند، محارب به‌شمار نمی‌رود. برای نمونه، شخصی به‌قصد سرقت از مغازه‌ای وارد آن می‌شود و با نشان‌دادن اسلحه‌ی خود، اموالی را از آن مغازه سرقت می‌کند؛ این رفتار سبب ایجاد ناامنی در محیط نمی‌شود و عمل او جنبه‌ی عمومی ندارد؛ ازاین‌رو، محارب نیست؛ اما ممکن است به مجازات جرایمی همچون شروع به محاربه، تهدید، حمل سلاح غیرمجاز، سرقت مسلحانه و… محکوم شود.
در ادامه‌ی ماده‌ی ۲۷۹ نیز این نکته بیان شده است؛ هرگاه کسی با انگیزه‌ی شخصی به‌سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و عمل او جنبه‌ی عمومی نداشته باشد و نیز کسی که به‌روی مردم سلاح بکشد، ولی در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود، محارب به‌شمار نمی‌رود. به‌کارگیری واژه‌ی مردم در این ماده دلالت بر آن دارد که برای صدقِ عنوان محاربه باید نوعی «عمومیت» در جرم وجود داشته باشد.
منظور از سلاح هم هر ابزاری است که در درگیری میان انسان‌ها به‌کار می‌رود؛ مانند شمشیر، کمان و نیز سلاح‌های امروزی. همچنین منظور از کشیدن سلاح در جرم محاربه، نمایش علنی آن است. در این حالت لزوماً نیازی نیست که مرتکب از سلاح استفاده کند و با آن شلیک کند؛ بلکه صرفِ علنی‌کردن آن کفایت می‌کند. پس شخصی که اسلحه‌به‌دست وارد محلی عمومی می‌شود و حتی بدون شلیک‌کردن مردم را می‌ترساند، محارب است.
مصادیق محاربه در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392
اولین مصداق محاربه زمانی محقق می شود که شخص به قصد ایجاد رعب و وحشت برای عموم مردم دست به اسلحه ببرد حتی اگر از آن استفاده نکند.
اگر کسی در اجتماع دست به اسلحه ببرد در حالی که قصد ایجاد رعب و وحشت عمومی را نداشته باشد و فقط بخواهد یک شخص خاص را بترساند، محارب محسوب نمی شود.
دومین مصداق محاربه سرقت مسلحانه یا قطاع الطریق (راهزنی) است. قطاع الطریق اگر با استفاده از سلاح انجام شود خود نوعی سرقت مسلحانه است و محاربه تلقی می شود. قطاع الطریق و سرقت اموال اشخاص در خارج از شهر اگر بدون استفاده از سلاح انجام شود، محاربه نمی باشد.
مصداق سوم محاربه عبارت است از اینکه تمام اعضا نظامی یا غیر نظامی یک گروه یا جمعیت منسجم که مرکزیت آن نیز باقی است علیه حکومت اقدام به قیام مسلحانه کنند. در این صورت تمام اعضا آن گروه محارب محسوب می شوند.
مصداق چهارم زمانی محقق می شود که شخص یا گروهی طرح از بین بردن حکومت را بکشند و برای این منظور سلاح تهیه کنند. این افراد محارب محسوب می شوند. علاوه بر آنها کسانی که منابع مالی در اختیار این افراد می گذارند یا اسباب، وسایل و سلاح های مورد نظرشان را تهیه می کنند نیز محارب یا مفسد فی الارض هستند.
تهیه اسلحه به تنهایی محاربه نیست بلکه اگر از آن اسلحه برای بر اندازی حکومت یا ایجاد ترس و وحشت استفاده شود عنوان محاربه می گیرد.
تامین منابع مالی نیز در صورتی محاربه محسوب می شود که شخص با آگاهی نسبت به هدف فرد یا گروه منابع مالی را دراختیار آنان گذاشته باشد.
مصداق پنجم محاربه زمانی محقق می شود که افرادی قصد کودتا داشته و شخصی پست حساسی در کودتا را به عهده گیرد و حضور او در کودتا موثر باشد، این شخص محارب محسوب می شود.
جرم محاربه مطلق است یا مقید
به موجب ماده 279 قانون مجازات اسلامی که بیان می دارد: «به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد»، به نظر می رسد جرم محاربه یک جرم مقید باشد و نیازمند برهم خوردن نظم و امنیت جامعه می باشد و صرف استفاده از سلاح این جرم را محقق نخواهد ساخت.
شرایط سقوط حد محاربه با توبه محارب
به موجب ماده 114 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 اگر محارب قبل از اثبات جرم توبه کند حد محاربه ساقط نخواهد شد، اما اگر جرم محاربه با اقرار محارب ثابت گردد و توبه محارب چه بعد از اثبات جرم و چه قبل از اثبات جرم باشد قاضی پرونده می تواند عفو او را از طریق رئیس قوه قضائیه از رهبر تقاضا نماید. در غیر شرایط مزبور اگر محارب قبل از دستگیر شدنش توبه کند حد محاربه ساقط خواهد شد اما اگر بعد از دستگیری توبه کند از موارد سقوط حد نخواهد بود.
شرایط تحقق جرم محاربه
علاوه بر کشیدن سلاح، قصد خاصِ تعرض به جان، مال یا ناموس مردم، برای تحقق این جرم ضرورت دارد؛ کسی را که مثلا از ترس دیگران شلیک هوایی می‌کند، نمی‌توان محارب دانست. اما اگر قصد اولیه‌ی فردی سرقت باشد و به این منظور سلاح بکشد ولی بداند که عمل او موجب سلب امنیت مردم می‌شود، محارب محسوب خواهد شد؛ به‌عبارت دیگر، قصد تبعی او و آگاهی‌اش به اینکه این عمل در هر صورت امنیت عمومی مردم را سلب می‌کند، سبب خواهد شد که وی را نیز محارب به‌شمار آوریم.
سلاح شامل چه چیزهایی می شود؟
بعضی از حقوقدانان سلاح را قابل صدق بر چیزی دانسته اند که معمولاً در جنگ از آن استفاده می شود البته این تعریف از سلاح تعریف جامعی نیست چرا که این تعریف باعث می شود که سلاح های سرد که در جنگ های امروز کاربردی ندارد از تعریف سلاح خارج شود و این گفته با نص قانون مجازات اسلامی که سلاح را اعم از سلاح گرم و سرد دانسته در تعارض است نظر صحیح تر در این رابطه این است که تعریف سلاح را باید در این موارد به عرف واگذار کرد.
ماده۶۵۳ قانون تعزیرات به این نکته اشاره دارد که هر راهزنی در هر راهی مشمول عنوان محاربه نمی شود و به عبارت روشنتر باید گفت که هر سرقتی که در هر راهی انجام شود نمی توان عنوان محاربه را بر آن صادق دانست ماده ۶۵۳ قانون تعزیرات از این قرار است ((هر کس در راه ها وشوارع به نحوی از انحاء مرتکب راهزنی شود و عنوان محارب بر او صادق نباشد به سه تا پانزده سال حبس و شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم می شود.))
عبارت ((در صورتی که عنوان محارب بر او صادق نباشد)) گویای این مطلب است که به صورت بالقوه موضوع این ماده می تواند محاربه باشد ولی اصل بر این است که موضوع این ماده از شمول عنوان محارب خارج شده است و به جرم انگاری در مورد راهزنی پرداخته که جرم او را نمی توان محاربه دانست
مجازات جرم محاربه
به‌موجب ماده‌ی ۲۸۲ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، مجازات محاربه عبارت است از: اعدام، صلب، قطع دست راست و پای چپ و نفی بلد. نفی بلد به‌معنای تبعید است و صلب نیز همان به‌صلیب‌کشیدن است که البته این مجازات در حال حاضر منسوخ شده است و قضات به این مجازات حکم نمی‌دهند. انتخاب اینکه کدام‌یک از این مجازات‌ها متناسب با جرم ارتکابی محارب است، برعهده‌ی قاضی است.
افساد فی‌الارض و تفاوت آن با محاربه
قانونگذار در ماده‌ی ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲، جرم افساد فی‌الارض را بیان کرده و می‌گوید هرکس به‌طور گسترده، مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد، جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی، میکروبی و خطرناك یا دایرکردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آنها گردد به‌گونه‌ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعه‌ی فساد یا فحشا در حد وسیع شود، مفسد فی‌الارض به‌شمار رفته و به مجازات اعدام محکوم می‌شود.
مفهوم ماده‌ی ۲۸۶ بسیار گسترده است و رفتارهای مجرمانه‌ی بسیاری را دربرمی‌گیرد. ویژگی مهم این جرم، گستردگی رفتار مجرمانه و نتایج حاصل از آن است. هرکدام از رفتارهای ذکرشده در این ماده اگر ویژگی گستردگی را نداشته باشند، خود جرم مستقلی به‌شمار می‌روند و در قوانین گوناگون دارای مجازات ویژه‌ی خود هستند. برای نمونه، به جرمِ دایرکردن مراکز فساد و فحشا، در ماده‌ی ۶۳۹ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات اشاره شده است؛ اما هنگامی‌که این جرم در ابعادی گسترده رخ می‌دهد و قربانیان بسیاری را دربرمی‌گیرد، افساد فی‌الارض به‌شمار می‌رود و مجازات سنگین اعدام را در پی دارد. به‌عبارت دیگر، جرم افساد فی‌الارض مجموعه‌ای از جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، جرایم علیه اموال و نیز جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی را که به‌طور گسترده رخ داده‌اند و دارای نتایجی وسیع هستند، دربرمی‌گیرد.
راه هاى اثبات محاربه
از دو طريق محاربه ثابت مى شود:
1. اقرار خود شخص
اگر شخص محارب به عمل خويش اقرار كند، محارب شناخته مى شود(528) و احكام مـحـاربـه بـر وى جـارى مـى گـردد. ولى اقـرار كـنـنـده ، بـايـد عـاقـل ، بـالغ ، مـخـتـار و اقـرارش بـا قـصـد بـاشـد. اقرار شخص محارب عليه خود، در محكمه قضايى پذيرفته است به دليل قاعده (اِقْرارُ الْعُقَلاءُ عَلى اَنْفُسِهِمْ جائِزٌ) ( اقرار عاقلان عليه خودشان پذيرفته است ).
2. شهادت دو مرد عادل
شـهـود بـايـد دو مـرد بـاشـند. شهادت زنان چه تنهايى و چه به انضمام مردان در اين مورد پـذيـرفـتـه نـيـسـت. شـهـادت دهـنـدگـان بـايـد عـادل بـاشـنـد. بـنـابـراين، شهادت محاربان عليه يكديگر پذيرفته نيست.
دادگاه صالح جهت رسیدگی به جرم محاربه
دادگاه و مرجع رسیدگی کننده به جرم محاربه دادسرا و دادگاه انقلاب است. دادگاه انقلاب مرجعی است که بموجب ماده ۳۰۴ قانون آیین دادرسی کیفری صلاحیت رسیدگی به جرایم امنیتی را برعهده دارد که جرایم ارائه شده به این دادگاه میتواند پراهمیت باشد. مانند جرم محاربه که مجازات آن اعدام یا قطع عضو که با توجه به قانون باید دادگاه کیفری یک به آن رسیدگی کند.
جهت رفع سوالات و مشکلات خود از سیستم پشتیبانی سایت استفاده نمایید .
دیدگاه ارسال شده توسط شما ، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
دیدگاهی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با مطلب باشد منتشر نخواهد شد.