افساد فی الارض یکی از اصطلاحاتی است که این روزها هم در محافل حقوقی و هم در رسانه‌ها بسیار شنیده میشود؛ باوجوداین، شاید تعریف، وجوه و ابعاد آن برای همه روشن نباشد. در این نوشتار، به‌اختصار، زوایای مختلف این اصطلاح حقوقی را بررسی می‌کنیم؛ ابتدا با جایگاه افساد فی الارض و تعریف آن در دنیای حقوق کیفری آشنا می‌شویم؛ سپس مجازات این جرم را بررسی خواهیم کرد.
معنای افساد فی الارض
افساد فی الارض یکی از مهم‌ترین و پرمسئله‌ترین عناوین مجرمانه است. قانونگذار این اصطلاح را در سال ۱۳۹۲ وارد قانون مجازات اسلامی کرد و آن را به‌طور مستقل جرم‌انگاری نمود. ماده ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی (مصوب ۱۳۹۲) در تعریف افساد فی الارض چنین می‌گوید:
«هرکس به‌طور گسترده مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد، جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک یا دایرکردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آنها گردد به‌گونه‌ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع گردد، مفسد فی الارض محسوب و به اعدام محکوم می‌گردد.»
ویژگی‌های جرم افساد فی الارض
مطابق ماده ۲۸۶، رفتارهای مجرمانۀ ذکرشده در صدر ماده باید دو ویژگی داشته باشد:
⇐ نخست: ارتکاب این رفتار مجرمانه به‌طور گسترده باشد؛
⇐ دوم: این رفتار مجرمانه موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی یا اموال خصوصی و عمومی یا سبب اشاعۀ فساد یا فحشا در حد وسیع شود. درواقع، یکی از این نتایج باید رخ دهد تا کسی را بتوان مفسد فی الارض دانست.
واژه‌ها و معیارهای به‌کاررفته در این ماده مانند «گسترده»، «شدید»، «عمده» و «وسیع» تعاریف دقیق و روشنی ندارند و به بیان بهتر، تفسیرپذیرند؛ باوجوداین، در دو حالت می‌توان یک شخص را با اتهام ارتکاب جرم افساد فی الارض به مجازات اعدام محکوم کرد:
⇐ قصدش رخ‌دادن یکی از نتایج ذکرشده در ویژگی دوم باشد؛
⇐ علم و آگاهی داشته باشد که رفتارش ناگزیر به آن نتایج خواهد انجامید.
بنابراین، حتی اگر یکی از این نتایج رخ دهد ولی مقام قضایی نتواند یکی از این دو عنصر معنوی (خواستن نتیجه یا آگاهی به وقوع نتیجه) را احراز و اثبات نماید، نمی‌توان مرتکب رفتار مجرمانه را به اتهام افساد فی الارض به مجازات قانونی مقررشده برای آن محکوم نمود.
ارکان تشکیل دهنده جرم افساد فی الارض در قانون
ارکان تشکیل دهنده جرم افساد فی الارض در قانون به مانند دیگر جرایم نیازمند سه رکن اصلی می باشد که از دیدگاه بهترین وکیل سه رکن عبارتنداز:
رکن قانونی و آن زمانی است که جرم در قانون جرم انگاری شده باشد. یعنی قانونگذار برای فعل و ترک فعل در قانون ، مجازات تعیین کرده باشد. به عبارت دیگر، در واقع جرم انگاری شده است. در پروندهایی که موضوع آن دعاوی، جرم محاربه است، این عمل از لحاظ قانون جرم است. چون در مورد این جرم قانون گذار صراحتا در ماده 286 قانون مجازات اسلامی برای آن مجازات تعیین کرده است.
رکن مادی که همان رفتار فیزیکی مرتکب (فعل و ترک فعل و شرایط اوضاع و احوال) را میگویند. رفتار مجرمانه در جرم محاربه وفق قانون ایران، عمل و رفتار فیزیکی مرتکب همان کشیدن اسلحه و اسیر کردن افراد میباشد.
رکن معنوی یا روانی جرم مذکور، که در برگیرنده سوءنیت اعم از سوءنیت عام که عمد بودن عمل ارتکابی از سوی مرتکب را نشان می دهد. یا سوءنیت خاص که رسیدن به نتیجه است و در این جرم ایجاد نا امنی و خواستن میحطی نا امن و ضرر زدن را در برمیگیرد.
نکته: خوب است بدانید در صورت محقق شدن نتیجه (همان سوءنیت خاص) جرم محاربه در حالت تام بوده و در صورت عدم حصول نتیجه شروع به جرم محسوب میشود.
پرونده ی جرم محاربه اگر این سه رکن اصلی را دارا باشد برای رسیدگی باید مراحل قانونی را طی کند.
مجازات افساد فی الارض
همان‌طور که در متن ماده نیز اشاره شده است، در صورت تحقق شرایط مذکور در این ماده و ارتکاب شخص به جرم افساد فی الارض، او به مجازات اعدام محکوم خواهد شد. حال، باید ببینیم که با نبودِ آن دو ویژگی ذکرشده، چه اتفاقی می‌افتد. طبق تبصره ماده ۲۸۶، گاهی دست‌کم یکی از نتایج برشمرده‌شده در ماده ۲۸۶ تحقق می‌یابد ولی قاضی احراز می‌کند که مرتکب قصد ایجاد این نتایج را نداشته و همچنین، علم و آگاهی هم نداشته است که رفتار او به این نتایج می‌انجامد. در این صورت، دو حالت ممکن است رخ دهد:
الف. این رفتار مشمول مجازات قانونی دیگری باشد: در این حالت، شخص به همان مجازات قانونی محکوم خواهد شد؛
ب. جرم او مشمول مجازات قانونی دیگری نباشد: مرتکب به بیش از ۲ تا ۵ سال یا بیش از ۶ ماه تا ۲ سال حبس تعزیری محکوم خواهد شد.
اشاره به این نکته ضروری است که استفادۀ قانونگذار از اصطلاح افساد فی الارض صرفا به ماده ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی محدود نمی‌شود. در قوانین دیگر نیز مانند قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح و سایر قوانین می‌بینیم که قانونگذار بارها از این اصطلاح استفاده کرده است؛ توضیح آنکه قانونگذار در این قوانین برخی از جرائم یا اَشکال خاص ارتکاب برخی از جرائم را در حکم افساد فی الارض دانسته است. در این موارد، بدون آنکه نیازی به تحقق تمامی شرایط و قیدهای ماده ۲۸۶ باشد، شخص مرتکب به مجازات این جرم (اعدام) محکوم خواهد شد.
جهت رفع سوالات و مشکلات خود از سیستم پشتیبانی سایت استفاده نمایید .
دیدگاه ارسال شده توسط شما ، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
دیدگاهی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با مطلب باشد منتشر نخواهد شد.