هدف از طرح دعوی تقابل
دعوی متقابل به دعوائی گفته می شود که از طرف خوانده در مقابل دعوای اصلی اقامه می شود و خوانده با مطرح ساختن آن می خواهد به یکی از اهداف زیر برسد:
الف: دادگاه رسیدگی کننده به دعوی اصلی، علاوه بر رد دعوی خواهان، او را به خواسته دعوی متقابل نیز محکوم نماید.
ب: چنانچه خوانده در دعوی اصلی محکوم گردد دادگاه، خواهان دعوی اصلی را نیز در مقابل وی به پرداخت وجه یا انجام عملی معین محکوم نماید.
در واقع دعوی متقابل، نوعی دفاع توأم با حمله است و نامیده شدن آن به این نام، بدان جهت است که اگر دعوی اصلی طرح نمی شد، شاید خوانده دعوی، انگیزه ای برای طرح چنین دعوائی پیدا نمی کرد. ولی با طرح دعوی اصلی توسط خواهان، خوانده در مقام دفاع تلاش می نماید، حق قابل اغماضی را که تمایل چندانی به استیفای آن نداشته است، به عنوان دعوی متقابل از خواهان اصلی مطالبه کند و به این ترتیب خواهان اصلی را به نوعی در موضع دفاعی نگه دارد تا در موقعیت طرفین دعوی موازنه ایجاد شود، این مطلب با دو مثال زیر بیشتر روشن می گردد.
مثال ۱، در جریان تصادف دو اتومبیل، که طبق نظر کاردان فنی تصادفات، هر دو راننده به نسبت ۵۰ درصد مقصر تشخیص داده شده اند مالک یکی از اتومبیلها، علیه مالک اتومبیل دیگر اقدام به طرح دعوی مطالبه خسارت می نماید. خوانده دعوی که او نیز خود را در مطالبه خسارت وارده به اتومبیل خود ذی حق می داند، در پاسخ به دعوی اصلی دعوی متقابلی را اقامه می کند.
مثال ۲، شخصی که به موجب یک قرارداد عادی ملکی را فروخته است به دلیل مغبون شدن در معامله مزبور، نسبت به آن اعلام فسخ می نماید و متعاقب آن دعوانی به خواسته “تأييد فسخ معامله در دادگاه اصالح مطرح می سازد. خریدار در مقام پاسخگویی به این دعوی، دعوای متقابلی به خواسته، “الزام او به تنظیم سند رسمی” مطرح می سازد.
در هر دو مثال فوق، دعوائی که از طرف خوانده دعوی اصلی مطرح می گردد، دعوی متقابل نامیده می شود. ولی متقابل بودن دعاوی مزبور، نسبت به دعوی اصلی بدان معنا نیست، که، با منتفی شدن دعوی اصلی، دعوی متقابل هم به تبع آن منتفی شود. زیرا، دعوی متقابل در عین حال که جنبه دفاع در مقابل دعوی اصلی را دارد، دعوی مستقلی است که دارای خواستهای متفاوت از خواسته دعوی اصلی بوده و به همین دلیل نیز هزینه دادرسی متناسب با خواسته آن پرداخت می گردد. بنابراین اگر دعوی اصلی به هر دلیلی رد شود و یا خواهان آن را مسترد نماید این امر مانع از ادامه رسیدگی به دعوی متقابل نخواهد بود و دعوی مزبور مستقلا قابلیت رسیدگی خواهد داشت.
دعوی تقابل
قانون آئین دادرسی مدنی ایران، مقررات مربوط به این مبحث را از حقوق فرانسه اقتباس کرده اند اما به نظر می رسد این نهاد حقوقی بدون عنوانی خاص در فقه نیز وجود دارد. از طرف دیگر ماده ۳۷ قانون مدنی نیز در واقع چهره ای از دعوی متقابل را ترسیم کرده است. طبق ماده ۳۷ ق.م.. “اگر متصرف فعلی اقرار کند که ملک، سابقا، مال مدعی بوده است، در اینصورت، مشارالیه نمی تواند برای رد ادعای مالکیت شخص مزبور، به تصرف خود استناد کند، مگر اینکه ثابت نماید که ملک، به ناقل صحیح به او منتقل شده است. “
طبق مفاد این ماده، متصرف فعلی می تواند در پاسخ به دعوی رفع تصرف خواهان، متقابلا درخواست رسیدگی به ادعای مالکیت خود را بنماید، و دادگاه ناگزیر از پذیرش چنین درخواستی است. بنابراین می توان گفت طرح چنین ادعایی از طرف خوانده نسبت به دعوی اصلی، ماهیت دعوی متقابل را دارد. این مسأله در جامع الشتات قمی در صفحه ۱۹۲ در قالب سؤال و جواب به شرح زیر مطرح شده است:
سؤال: هرگاه عمرو اقامه بینه کند که عین در ید زید، مغصوبه است و زید بر عمرو ادعا نماید که تو، به نحو شرعی عین را به من منتقل کردهای و عمرو منکر شود، آیا زید می تواند عمرو را وادار به قسم خوردن نماید یا نه؟ در این صورت آیا قبل از قسم، زید باید عین را به تصرف او بدهد یا خیر؟
پاسخ: در این مسأله، به محض اقامه بینه و صدور حکم حاکم، مال متعلق به عمرو خواهد بود و باید تسلیم او شود و زید تا ادعای خود را ثابت نکند نمی تواند مال را نگه دارد و هر گاه زید از اثبات مالکیت عاجز باشد می تواند عمرو را قسم بدهد که به نحو شرعی مال را به او منتقل نکرده است. هرگاه عمرو قسم خورد دعوی زید ساقط است و هرگاه عمرو قسم را نکول کرد، دعوی او باطل می شود، مگر اینکه به زید رد قسم کند که در این صورت بعد از رد قسم، به مقتضای آن عمل می شود.
در مسأله فوق با توجه به اینکه دعوی اصلی توسط عمرو مطرح گردیده بوده است اما زید با طرح ادعای انتقال مالکیت مال مورد تنازع به ناقل قانونی به خود، حق پیدا می نماید که عمرو را وادار به ادای سوگند نماید، معلوم می گردد که وی نیز به عنوان خواهان در مقام اثبات دعوی دیگری است که نسبت به دعوی اصلی، عنوان دعوی متقابل را دارد.
دعوی تقابل
توصیه می گردد جهت درک بهتر قسمت دوم این مقاله تحت عنوان “دعوی تقابل قسمت دوم– شرایط دعوی متقابل” را مطالعه نمایید.
برگرفته از کتاب “مباحث دشوار آیین دادرسی مدنی” تالیف استاد بزرگ “دکتر نصراله قهرمانی”
دعوی تقابل
جهت رفع سوالات و مشکلات خود از سیستم پشتیبانی سایت استفاده نمایید .
دیدگاه ارسال شده توسط شما ، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
دیدگاهی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با مطلب باشد منتشر نخواهد شد.