برای دیدن قسمت اول مقاله حق حبس اینجا کلیک نمایید
ماده 377 قانون مدنی حقی را برای طرفین قرارداد به رسمیت شناخته است که از آن به «حق حبس» تعبیر می‌شود. هر یک از طرفین قرارداد با اجرای این حق به دیگری می‌گویند که «تا به تعهد خود عمل نکنی، به تعهدم عمل نخواهم کرد»! در قسمت دوم این مطالب شما را در جریان شرایط دیگر ایجاد این حق خواهیم گذاشت.
در مطلب پیشین با مفهوم حق حبس و شرایط ایجاد و اجرای آن آشنا شدیم. در این مطلب به ادامه‌ی شرایط مربوط به ایجاد حق حبس و چند نکته‌ی کلیدی در این خصوص خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
اعمال حق حبس
۳. سومین شرط برای ایجاد حق حبس در قراردادها این است که هر دو تعهدِ اصلیِ قراردادی حال و نقد باشد. منظور از تعهد حال، تعهدی است که وقت اجرای آن رسیده و شخص باید در همان زمان تعهدش را اجرا کند.
اعمال حق حبس
این شرط فروض مختلفی دارد:
فرض اول: اگر یکی از تعهدها حال باشد و دیگری مؤجل(اجل‌دار، مدت‌دار)، حق حبس ایجاد نمی‌شود. برای مثال اگر در عقد بیعی که در بالا ذکر شد قرار بر این باشد که خانم کیان ۲۰ میلیون (ثمن) را نقداً و فی‌الحال بپردازد ولی آقای حسنی متعهد به تسلیم اتومبیل در دو هفته‌ی آینده باشد، در اینجا حق حبس وجود ندارد. حال فرض کنید خانم کیان ثمن را تا دو هفته‌ی دیگر یعنی تا زمانی که نوبت به اجرای تعهد آقای حسنی برسد، نمی‌پردازد. در اینجا آقای حسنی می‌تواند اتومبیل را تحویل ندهد تا زمانی‌که خانم کیان ثمن را بپردازد. این اجرای حق حبس نیست زیرا مقتضای تعهد آنها این‌گونه بوده که خریدار زودتر به تعهدش عمل کند.
فرض دوم: حالتی که هر دو تعهد، مؤجل (موعددار) باشد و موعد هر دو نیز یکی باشد. مثلاً آقای حسنی متعهد شده اتومبیل را در دو هفته‌ی آینده تحویل دهد و خانم کیان هم متعهد شده است ثمن را در دو هفته‌ی آینده پرداخت کند. بدیهی‌است که در لحظه‌ی عقد هیچ‌کدام تعهدی به تسلیم ندارند و بعد از دو هفته‌که موعد تعهد هردو می‌رسد، حق حبس برای هر دو ایجاد می‌شود.
فرض‌سوم: حالتی که هر دو تعهد مؤجل بوده اما تاریخ هرکدام متفاوت باشد. برای مثال آقای حسنی متعهد به تسلیم اتومبیل در دو هفته‌ی دیگر شده و خانم کیان متعهد به پرداخت ۲۰ میلیون تومان در سه هفته آینده شده‌است. همان‌طورکه در بالاتر هم گفته شد در لحظه‌ی وقوع عقد بیع هیچ‌کدام تعهدی ندارند. حال اگر کسی که موعد تعهدش زودتر رسیده (آقای حسنی) تعهد خود را اجرا نکند و اتومبیل را تحویل ندهد تا موعد اجرای تعهد خانم کیان برسد (یعنی کسی که موعد تعهدش دیرتر بوده)، اول فروشنده باید تعهد خود را انجام دهد زیرا موعد تعهدش زودتر رسیده و مقتضای تعهدش همین بوده که زودتر از خانم کیان تعهد خود را اجرا کند(همانند فرض اول)
اجرای تعهد چه تأثیری بر حق حبس می‌گذارد؟
نکته قابل ذکر اینکه اگر کسی که حق حبس دارد، با میل خود تعهدش را اجرا کند، دیگر حق حبس او از بین می‌رود. برای مثال اگر آقای حسنی اتومبیل را قبل از دریافت ۲۰ میلیون تومان (ثمن) با میل خود به خانم کیان تحویل دهد، دیگر حق حبس او از بین خواهد رفت. علی‌الاصول هم همین‌گونه است؛ یعنی معمولاً فروشنده‌ها زودتر از دریافت مبلغ، کالای فروخته‌شده را تحویل می‌دهند زیرا اگر کالای فروخته‌شده قبل از اینکه فروشنده آن را تحویل خریدار بدهد، تلف شود، مسؤولیتش با خود فروشنده است و نمی‌تواند بابت آن از خریدار پولی بگیرد. پس به نفع اوست که ریسک را گردن مشتری بیندازد. حال ممکن است که متعهد به تعهد خود عمل کرده باشد اما اجرای این تعهد بدون رضایت متعهد باشد. در این صورت حق حبس او از بین نمی‌رود. مثلاً اگر آقای حسنی قبل از دریافت ۲۰ میلیون تومان(ثمن) بر اثر اکراه، اشتباه یا حیله اتومبیل را به خانم کیان واگذار کند، هم‌چنان می‌تواند آن‌را پس بگیرد و حق حبس خود را اِعمال نماید.
گفتیم که طبیعی است که زمانی که آقای حسنی با میل خود به تعهد خود عمل می‌کند و ماشین را تحویل می‌دهد دیگر حق حبس ندارد اما فرضی متصور است که شخص با اینکه با میل خود تعهدش را اجرا کرده است اما باز هم حق دارد آن‌چه را فروخته‌شده پس بگیرد و به تَبَع آن حق حبس را دارد. فرض کنید خانم کیان بعد از اینکه قرارداد خرید‌وفروش تنظیم شد و آقای حسنی نیز به تعهد خود عمل کرد و اتومبیل را تحویل داد، مفلس شود و توانایی مالی برای پرداخت بهای کالایی که خریده را نداشته باشد. در این حالت آقای حسنی خیار تفلیس دارد؛ یعنی می‌تواند عقد بیع را فسخ کند(بر هم بزند) و اتومبیلی را که به خانم کیان تحویل داده بود از او پس بگیرد.
اعمال حق حبس
اجرای حق حبس نسبت به بخشی از تعهد که اجرا شده است
نکته‌ی دیگری که باید به آن توجه داشت اجرای حق حبس نسبت به بخشی از تعهد است که هنوز اجرا نشده است. همان‌طور که گفته شد حق حبس باید بابت موضوع اصلی قرارداد باشد. حال فرض کنید در همین موضوع و عوض اصلی قرارداد، نیمی از تعهد انجام شده باشد. برای مثال در قرارداد خریدوفروشی که بالاتر ذکر شد خانم کیان فقط ۱۰ میلیون از ثمن را پرداخت کند. در این حالت آقای حسنی می‌تواند تا زمانی که خانم کیان تعهدش را به‌طور کامل اجرا نکرده یعنی تا زمانی که ۲۰ میلیون را به صورت کامل نپرداخته، از حق حبس استفاده کند و از تحویل دادن اتومبیل به او خودداری کند. در نتیجه اجرای تعهد به صورت ناقص، مثل پرداخت بخشی از پول، آسیبی به حق حبس نمی‌زند.
ساقط کردن حق حبس در قراردادها
طرفین قرارداد ممکن است به طور صریح یا ضمنی حق‌حبس خود را ساقط کنند. مثلاً وقتی یکی از طرفین برای انجام تعهد خود موعد معینی را تعیین کرده باشد، حق‌حبس او از بین می‌رود مگر اینکه موعد اجرای تعهد هر دو طرف در آینده و هم‌زمان معین شده باشد. در صورتی که عرف یا قانون حکم کند که تعهد یکی از افراد زودتر انجام شود، حق‌حبس او از بین می‌رود. مثلاً طبق عرف دستمزد راننده‌ی تاکسی پس از اتمام کار باید پرداخت شود. پس راننده‌ی تاکسی نمی‌تواند از اجرای تعهد خود (یعنی رساندن شخص به مقصد) خودداری کند تا زمانی که مسافر کرایه‌ی خود را بپردازد زیرا راننده‌ی تاکسی اصلاً حق حبسی ندارد که بخواهد اعمال کند؛ موعد تعهدهای آنها متفاوت است: تعهد راننده حال است و تعهد مسافر مؤجل. البته طرفین می‌توانند در همین موارد هم به نحو دیگری توافق کنند.
جهت رفع سوالات و مشکلات خود از سیستم پشتیبانی سایت استفاده نمایید .
دیدگاه ارسال شده توسط شما ، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
دیدگاهی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با مطلب باشد منتشر نخواهد شد.