عقد ضمان یا ضمانت یکی از عقود مفید و پرکاربرد است که مردم بسیار از آن استفاده می‌کنند. برای خیلی از کارهایی که می‌خواهید انجام دهید، ابتدا از شما خواسته می‌شود که یک یا چند ضامن معرفی کنید. مثلاً در بانک با معرفی ضامن به افراد وام می‌دهند و یا در بعضی از جاها صاحب‌کار برای استخدام کارگر از او می‌خواهد که بابت حسن انجام کار ضامنی معرفی نماید. بنابراین، شناختن عقد ضمان و شرایط و آثار آن بسیار مهم است. با ما همراه باشید تا شما را با این قرارداد بیشتر آشنا کنیم.
مفهوم ضمان
ضمان در لغت به معنای «تعهد و بر عهده گرفتن» می‌باشد. در عالم حقوق واژه ضمان گاهی درباره «جبران خسارت» استفاده می‌شود، مثلاً وقتی کسی مال دیگری را از بین می برد، می‌گویند ضامن جبران خسارت وارده به صاحب‌مال است. این نوع از ضمان، قواعد حقوقی خاص خودش را دارد که باید در مطالب جداگانه ای موردبحث قرار گیرد. اما واژه ضمان در جای دیگری هم کاربرد دارد که موضوع بحث ماست و آن‌هم قرارداد ضمان است.
«ضمان عقدی» یک معنای عام دارد و یک معنای خاص. معنای عام آن شامل عقد ضمان (به معنای خاص) و حواله و کفالت می شود و معنای خاص آن تنها دلالت بر قرارداد ضمان دارد. حواله زمانی اتفاق می‌افتد که کسی به شخصی بدهکار و از شخص دیگری طلبکار است؛ از بدهکار درخواست می‌کند که به‌جای اینکه طلبش را به او بدهد به طلبکار او پرداخت کند.
در اینجا چون یک نفر طلب شخص دیگری را پرداخت می‌کند، به‌طورکلی به آن ضمانت گفته می‌شود. در عقد کفالت نیز کسی ضامن فرد دیگری می‌شود تا هر زمان که طلبکار احضار او را خواست، ضامن که در این قرارداد به او «کفیل» می‌گویند، او را حاضر نماید.
اما باید بدانید که ضمان به معنای واقعی و خاص، غیرازاین دو عقد است و در حقیقت، مربوط به‌جایی می‌شود که کسی دینی که بر عهده دیگری است را بر عهده خودش گرفته و در برابر طلبکار متعهد می‌گردد که بدهی بدهکار را پرداخت نماید. این تعریف را ماده ۶۸۴ قانون مدنی نیز بیان نموده است.
ویژگی‌های قرارداد ضمان
قرارداد ضمان مانند هر قرارداد دیگری دارای ویژگی‌های خاصی است که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم:
۱- با عقد ضمان، ضامن در مقابل طلبکار متعهد می‌شود:
باید توجه داشته باشید که عقد ضمان میان دو نفر که یکی از آنها طلبکار و دیگری ضامن می‌باشد بسته می‌شود و بدهکار در انعقاد این قرارداد نقشی ندارد. در حقیقت، ضامن به طلبکار پیشنهاد می‌دهد که حاضر است بدهی بدهکار را تقبل کند و طلبکار نیز اختیار دارد که این پیشنهاد را بپذیرد یا آن را رد نماید. در صورت پذیرش، عقد ضمان میان این دو شخص منعقد می‌گردد. در اثر این قرارداد، آنچه بر عهده ضامن قرار می‌گیرد، درواقع دینی است که قبلاً بر عهده بدهکار قرار داشته است. به همین دلیل است که گفته می‌شود ضامن در برابر طرف مقابل صرفاً متعهد می‌شود و اثر قرارداد مذکور نیز تنها در همین حد است. برخلاف قرارداد خریدوفروش، مالکیت یک مال منتقل نمی‌شود و اصلاً بحث از یک مال مشخص و معین در قرارداد ضمان نیست و همه صحبت بر سر یک بدهی است.
۲- برای بستن قرارداد ضمان هیچ تشریفاتی لازم نیست:
همانطور که در بالا نیز اشاره شد، برای انعقاد قرارداد ضمان صرف پیشنهاد از سوی ضامن و قبول آن از سوی طلبکار کفایت می‌کند و هیچ امر اضافه دیگری موردنیاز نمی‌باشد. درواقع رضایت مدیون اصلی شرط نیست (ماده ۶۸۵ قانون مدنی).
۳- وجود یک بدهی قبل از بستن قرارداد ضمان الزامی است:
عقد ضمان به‌تبع وجود یک بدهی بر عهده بدهکار منعقد می‌گردد، پس تا زمانی که دِین یا بدهی وجود نداشته باشد، ضمانت کردن نیز بی‌معنا خواهد بود. البته ممکن است دین به‌طور کامل بر عهده بدهکار ثابت و مستقر نشده باشد اما سبب آن به وجود آمده باشد. به‌عنوان‌مثال، به‌محض جاری شدن صیغه عقد نکاح دائم پرداخت نفقه زن بر عهده مرد قرار می‌گیرد. این تکلیف در مورد نفقه گذشته، حال و آینده نیز وجود دارد؛ بااین‌حال، نسبت به زمان آینده چون هنوز این زمان فرا نرسیده است، تکلیف پرداخت نفقه هم بر عهده شوهر کاملاً مستقر نشده اما سبب کلی آن با عقد ازدواج حاصل‌شده است، به همین دلیل، از این بدهی هم میتوان ضمانت کرد. این مطلب در ماده ۶۹۱ قانون مدنی پذیرفته‌شده است.
۴- ضامن و طلبکار نمی‌توانند هر زمان که خواستند عقد ضمان را برهم زنند:
به‌موجب ماده ۷۰۱ قانون مدنی، عقد ضمان یک قرارداد لازم است، یعنی دو طرف عقد ضمان (ضامن و طلبکار) اختیار برهم زدن عقد را در هر زمان که بخواهند ندارند بلکه فقط می‌توانند در موارد محدود و مشخص‌شده در قانون این کار را انجام دهند. مواردی که طرفین حق برهم زدن عقد ضمان یا اصطلاحاً «حق فسخ» دارند، در ماده ۶۹۰ قانون مدنی ذکرشده است که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
۱. به‌موجب ماده ۶۹۰ ضامن لازم نیست حتماً شخص ضامن پولدار باشد، اما اگر توان مالی کافی هم برای پرداخت بدهی بدهکار نداشته باشد و طلبکار در هنگام انعقاد قرارداد ضمان از این موضوع بی‌اطلاع بوده باشد و پس از بستن قرارداد از آن مطلع گردد، می‌تواند قرارداد را برهم زند. در حقیقت، ضمانت برای این انجام می‌شود که طلبکار راحت‌تر بتواند به طلبش برسد درحالی‌که تمکن مالی نداشتن ضامن برای پرداخت بدهی به ضرر طلبکار تمام‌شده و او نمی‌تواند به طلب خود دست یابد، پس می‌تواند قرارداد ضمانت را برهم زند تا این ضرر را جبران نماید.
۲. همانطور که گفتیم، عقد ضمان در صورتی منعقد می‌شود که قبلاً یک دین یا سبب آن ایجادشده باشد، تا بتوان از آن ضمانت نمود. مثلاً شخصی از دیگری اتومبیلی خریداری می‌کند و بابت آن بیست میلیون تومان به فروشنده بدهکار می‌گردد. در اینجا شخص دیگری می‌تواند از این بدهی به نفع خریدار در مقابل فروشنده ضمانت کند. حال اگر فروشنده و خریدار در قرارداد خریدوفروش برای خودشان حق فسخ شرط کنند و با استفاده از این حق، قرارداد را برهم زنند، ضمانت انجام‌شده نیز خودبه‌خود از بین می‌رود. فرض دیگری که قابل‌طرح است جایی است که در خود قرارداد ضمان، برای طرفین یا یکی از آنها حق فسخ قرارداد شرط شود. میان حقوقدانان در مورد صحت چنین شرطی اختلاف‌نظر وجود دارد، بااین‌وجود به نظر می‌رسد که میتوان چنین حقی برای ضامن و طلبکار قائل شد. پس اگر هنگام انعقاد قرارداد ضمانت طرفین در خصوص شرط کردن حق فسخ باهم توافق نمایند، می‌توانند با استفاده از چنین حقی قرارداد را برهم زنند.
۳. اگر از مقررات عقد ضمان تخلف شود نیز حق فسخ ایجاد می‌شود. مثلاً ممکن است در این قرارداد شرط شود که ضامن باید هریک از اقساط بدهی را ظرف ده روز پرداخت کند. در این صورت، چنانچه ضامن از این شرط تخلف کند و بدهی را در مدت تعیین‌شده نپردازد، طلبکار می‌تواند عقد ضمان را برهم زند.
برای دین قسمت دوم اینجا کلیک نمایید
این مقاله برگرفته از سایت اموزش همگانی حقوق می باشد
جهت رفع سوالات و مشکلات خود از سیستم پشتیبانی سایت استفاده نمایید .
دیدگاه ارسال شده توسط شما ، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
دیدگاهی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با مطلب باشد منتشر نخواهد شد.