نفقه و حق حبس زن – قاسم نجفی بابادی

نفقه عبارت است از تامين هزينه زندگى زن كه شامل خانه ، اثاثيه منزل ، غذا ، لباس ، دارو و درمان از زمان عقد دايم كه بر عهده زوج است . در ماده ۱۱۰۷ قانون مدنى در تعريف نفقه آمده است : نفقه عبارت است از مسكن و البسه و غذا و اثاث البيت كه به طور متعارف با وضعيت زن متناسب باشد و خادم در صورت عادت به داشتن خادم يا احتياج او به واسطه مرض يا نقصان اعضاء.

به طور كلّى مى توان گفت كه هرچيزى كه برحسب متعارف مورد احتياج زن باشد ، جزءِ نَفقه زن محسوب مى شود.

وضعيت و احتياجات زن به طور متعارف ملاك ارزيابى است و نه وضعيت مرد ، پس اگر زن از خانواده متمكنى باشد شوهر به ناچار بايد وسائل زندگى او را آنچنان كه شأن و وضع اجتماعى و خانوادگى او اقتضا مى‌كند ، فراهم آورد.بنابراين اگر زن از خانواده متمكنى باشد ، شوهر به ناچار بايد وسائل زندگى او را مطابق شأن و وضع اجتماعى و خانوادگى او فراهم نمايد و دارا و متمدّن بودن زن دليلى بر عدم استحقاق زن نسبت به نَفقه نيست بلكه مسئوليت مرد را نيز سنگين تر مى كند.

حق حبس چیست؟

حبس در لغت به معني نگاه داشتن، بازداشتن، و توقيف كردن مي‌باشد. فقها در عقد نکاح، به زوجه این حق را داده‌اند که تا زمانی که مهر به او داده نشده است، اگر مهلت‌‌‌دار نباشد (مهریه حال باشد) ، از تمکین (نزدیکی) خودداری کند و این حق را نوعی حق حبس دانسته‌اند. «للزوجه الامتناع قبل الدخول حتی تقبض مهرها ان كانن حالا» به قول اكثر حقوقدانان وظایف زناشوئی فقط مخصوص تمكین خاص(نزدیکی) زن از مرد نیست، بلكه زن مجاز است تا گرفتن مهر خود از تمام وظایف زندگی مشتركك مانند سكونت زن در منزل شوهر و پذیرش حق ریاست شوهر بر خانواده خودداری نماید.

به نظر مشهور فقهی، حق حبس زن پس از اقدام اختیاری او به انجام دادن وظیفه خود، ساقط می‌شود یعنی پس انجام اولین نزدیکی حق مزبور از بین می رود. وجود حق حبس برای زن، تمکن مالی(دارایی) مرد و حتی در صورت معسر بودن (فقیر یا ناتوان در پرداخت یک جای مهریه توسط مرد) نیست، و زن همچنان می تواند از حقق مزبور استفاده کند. در مادّه ۱۰۵۸ قانون مدنی حق حبس زن به رسمیت شناخته شده است.

(طبق ماده مذکور زن مي تواند تا مهريه او تسليم نشده از ايفاء وظايفي كه در مقابل شوهر دارد امتناع كند مشروط بر اينكه مهر او حالّ باشد و اين امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.)

اعمال حق حبس مسقط حق نفقه زوجه نیست

قانون‌گذار در ماده «۱۰۸۵» قانون مدنی می‌گوید: «زن می‌تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفى که در مقابل شوهر دارد امتناع کند، مشروط بر این‌که مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود».

البته مراد از وظایف در ماده ذکر شده تمام وظایف زن مانند حُسن معاشرت، سکنای در منزل شوهر، اطاعت از شوهر و…، نیست، بلکه فقط تمکین خاص و روابط زناشویی می‌باشد.

نظریه مشهور فقهای امامیه و اطلاق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی، گویای این مطلب است که اگر مهر، حال باشد زن در هر صورت می‌تواند از حق حبس استفاده کند، چه این‌که شوهر توانایی در پرداخت مهر را داشته باشد یا توانایی در پرداخت را نداشته و معسر باشد.

شرایط اعمال حق حبس برای زن

مهریه باید حال باشد. برابر ماده ۱۰۸۳ قانون مدنی مهر می‌تواند كلا یا جزئا حال یا به وعده باشد.

اگر مهر مدت دار باشد زوجه زمانی حق خواهد داشت مهر خود را مطالبه کند كه زمان آن فرا رسیده باشد که در این وضعیت زوج نیز می تواند ایفاء وظایف زناشویی را از زوجه طلب کند و در این شرایط زوجه نمی‌تواند به حق حبس خود استناد كند.

اما در حالتی كه زوج ایفای وظایف زناشویی را از زوجه طلب نکند و زمان پرداخت مهریه هم رسیده باشد یا مهریه وعده دار نباشد ، زوجه می تواند از حق حبس خود استفاده كند.چون به موجب ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی به محض وقوع عقد نكاح، زوجه مالك مهر می‌شود.

زوجه قبل از اخذ مهریه به ایفاء وظایف زناشویی عمل نكرده باشد. برابر ماده ۱۰۸۶ قانون مدنی، چنانچه زوجه قبل از گرفتن مهریه ، با میل خود ، از زوج تمكین خاص کند، حق حبس وی ساقط و دیگر اجازه امتناع از تمكین و سایر وظایف زناشویی ندارد.

موارد سقوط حق حبس

اگر زنی بدون عذر از شوهر اطاعت نکند و در برابر او تمکین نداشته باشد وجوب نفقه از شوهر، ساقط می شود و زن استحقاق دریافت نفقه را نخواهد داشت

به استناد بخش اخیر ماده مذکور، و به استناد ماده ۱۰۸۶ قانون مدنی، در دو صورت حق حبس زن ساقط می‌شود و زن نمی‌تواند از این حق استفاده نماید:

در صورتی که مهر، موجل باشد؛ یعنى موعدى براى پرداخت آن بین زوجین قرار داده شده باشد، مانند آن‌که شرط شود که پس از دو سال مهر به زوجه داده شود، زن دارای حق حبس نمی‌باشد.

در صورتی که زن قبل از استفاده از حق حبس و گرفتن مهریه با اختیار خود در مقابل شوهرش تمکین نماید و اقدام به پذیرش وظایف زناشویی نماید.

دلیل سقوط حق نیز این است که زن با موافقت قرار دادن موعدى براى تسلیم مهر، و ایفای وظایف زناشویی در حال اختیار، اعلام ضمنی عملی به اسقاط حق حبس خویش نموده است.

آثار اعمال حق حبس 

زماني كه زوجه از حق حبس خود استفاده مي كند امتيازهاي زير براي وي حاصل مي شود:

۱- زوجه را نمي توان ملزم به تمكين خاص و ايفاي ساير وظايف زناشويي كرد.

۲- در صورت تقسيط پرداخت مهريه حق حبس زوجه تا پايان دريافت تمامي اقساط به قوت خود باقي مي ماند.

۳- زوجه مستحق نفقه خواهد بود.

۴- در صورت خودداري زوج از پرداخت نفقه، زوجه حق شكايت كيفري از زوج خواهد داشت.

به همين جهت در ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامي آمده است: هر كس با داشتن استطاعت مالي، نفقه زن خود را در صورت تمكين ندهد. . . دادگاه او را از سه ماه و يك روز تا پنج ماه حبس محكوم مي نمايد.

مقالات مرتبط

حق حبس زوجه در ازدواج – قاسم نجفی بابادی چگونگی مطالبه نفقه از ارث شوهر فوت شده – قاسم نجفی بابادی شکایت ترک انفاق – شکایت عدم پرداخت نفقه – قاسم نجفی بابادی آیا یارانه نقدی جزئی از نفقه زوجه است؟ – قاسم نجفی بابادی