مطالبه مهریه از طریق دادگاه یا اداره اجرای ثبت و مراحل آن – قاسم نجفی بابادی

مطالبه مهریه ( ازدواج دائم یا موقت) از طریق دادگاه یا اداره اجرای ثبت و مراحل آن

بر طبق ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی هر چیزی که مالیت داشته باشد می تواند به عنوان مهریه توافق شود – در سند ازدواج قید گردد -مهریه می تواند مال منقول یا غیر منقول باشد، می تواند وجه نقد یا سکه بهار آزادی باشد و حتی می تواند انجام عملی خاص -که برای آن عرفا اجرتی است- باشد.

اگر در عقد نکاح دائم مهریه ذکر نشود عقد باطل نیست و اگر توافق بعدی نباشد، زن مستحق مهر المثل می شود ممکن است سوال کنید مگر می شود که مهریه در عقد ازدواج دائم ذکر نشود؟ در میان ازدواج هایی که در خارج از کشور انجام می شود خواه بین زوجین ایرانی یا مرد ایرانی یا زن خارجی و … بسیار دیده شده است.

زن ایرانی اگر قصد ازدواج با مرد تبعه خارجی را دارد بایستی پروانه زناشویی اخذ نماید.

ممکن است که سوال مفروض عده ای باشد که مهر المثل چیست؟ مهرالمثل تعیین مهریه متعارفی برای زن یا در نظر گرفتن حال او از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به نزدیکان زن و امثال اوست. (ماده ۱۰۹۱ قانون مدنی)

چه زمانی مهریه به زن تعلق می‌گیرد؟

بر اساس ماده 1082 قانون مدنی، به محض اینکه ازدواج صورت گرفت زن مالک مهریه می‌شود و می‌تواند هر کاری که می‌خواهد با آن انجام دهد. البته، این در موردی موثر است که مهریه مال از پیش موجودی باشد که در همان لحظه قابل به ملکیت در آمدن برای زن را داشته باشد، مثلا منزل متعلق به داماد.

وضعیت مهریه عندالمطالبه با عندالاستطاعه فرق می‌کند. اگر مهریه عندالمطالبه باشد، زن هر زمان که تمایل داشته باشد می‌تواند مهریه را ازمرد مطالبه کند. در حالیکه اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، زن فقط زمانی می‌تواند مهریه را مطالبه کند که مرد توان پرداخت آن را داشته باشد.

اگر مهریه وجه نقد باشد بر طبق تبصره ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی و همچنین آیین نامه اجرایی قانون یک تبصره به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی مصوب ۱۳۷۷/۰۲/۱۳ هیات وزیران، بر طبق شاخص اعلام شود قوه قضاییه به نرخ روز محاسبه می شود چه اینکه مطالبه از طریق دادگاه باشد و یا اداره ثبت.

نکته: اگر زوج فوت کرده باشد فقط تا تاریخ فوت شوهر مهر به روز محاسبه می شود حتی اگر چند سال بعد از فوت شوهر، زوجه به طرفیت وراث مطالبه مهریه کرده باشد. مهریه وجه نقد تا زمان فوت شوهر متوفی به نرخ روز محاسبه می شود.

نکته: مهریه وجه نقد به نرخ روز بر طبق استفساریه تبصره ذیل ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی مصوب ۱۳۷۶ تا زمان پرداخت آن توسط زوج محاسبه می شود و نه تا زمان مطالبه مهریه زوجه.

مهریه در عقد نکاح موقت

عقد نکاح اگر مدت داشته باشد حتی ۹۹ سال، عقد نکاح موقت یا صیغه موقت نامیده می شود. برعکس عقد نکاح دائم ، اگر در موقع عقد مهر مشخص نشود عقد باطل است.

اگر در اثنای مدت صیغه، زن فوت کند مهریه او از بین نمی رود و ورثه زوجه می توانند مطالبه ی مهریه از شوهر او کنند. اگر هم زوج(شوهر) فوت کند، زوجه نکاح موقت می تواند مهریه را از محل ماترک به طرفیت وراث شوهر مطالبه کند.

انواع مهریه

مهریه عند المطالبه: در این نوع مهریه بعد از وقوع عقد نکاح زوجه می تواند حتی در صورت عدم تمکین تمام مهر را از شوهر مطالبه کند و فقط اگر کار به طلاق برسد و زوجه باکره باشد زوجه مستحق نصف مهر خواهد بود. بعد از مطالبه مهریه توسط زن، شوهر اگر مدعی اعسار از پرداخت مهریه است، می بایستی دادخواست مربوطه را تقدیم دادگاه کند. برای اطلاعات کامل در خصوص اعسار و تقسیط مهریه لینک آبی رنگ را دنبال کنید.

مهریه عند الاستطاعه: درج لغت عند الاستطاعه خلاصه کلام به نفع زوج و به ضرر زوجه است زیرا اولا چه مطالبه مهریه از طریق دادگاه باشد چه مطالبه مهریه از طریق اداره اجرای ثبت امکان ممنوع الخروج کردن زوج وجود ندارد.

ثانیا امکان جلب شوهر هم از طریق دادگاه کاملا منتفی است. پس مهریه عندالاستطاعه زندان ندارد.

در صورتی که مهریه زنی عندالاستطاعه باشد به این معنی است که وقتی شوهر مکلف به پرداخت مهریه می باشد که استطاعت پرداخت او به دادگاه ثابت شود به دیگر سخن زوجه باید اموالی از شوهر که جزء مستثنیات دین نیست را به دادگاه اعلام نماید تا بتواند توقیف و مهریه را وصول نماید، حساب بانکی و حقوق شوهر نیز از جمله آنها است.

مهریه و حق حبس

بر طبق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی زوجه باکره می تواند اعلام کند تا زمانی که کل مهر را دریافت نکرده ام از شوهر تمکین نمی کند. به این حق قانونی زوجه باکره حق حبس گفته می شود.

حتی اگر مهر توسط زوج تقسیط شود، حق حبس زوجه تا پایان پرداخت کل مهریه پابرجاست.

اگر زوجه قبلا تمکین کرده باشد حق حبس او زائل می شود.

رویه دادگاه خانواده چنین است که اگر مهریه عند الاستطاعه باشد حق حبس زوجه را زائل می دانند.

تکالیف زوجه

1. مطابق بخشنامه اخیر رئیس قوه قضائیه مبنی بر یکنواخت سازی هزینه دادرسی، زوجه مکلف می باشد برای مطالبه  خود در صورتی که سکه یا طلا باشد در روز تقدیم دادخواست هزینه دادرسی را براساس قیمت روز این مسکوکات بپردازد و در صورتیکه مهریه وی عین معینی مانند یک قطعه زمین یا خانه ای باشد، برای مطالبه آن می بایستی هزینه دادرسی را بر اساس قیمت واقعی املاک (ارزش معاملاتی) و نه قیمت منطقه ای آن پرداخت نماید.

لازم به ذکر می باشد که فارغ از مثبت یا منفی بودن اثرات بخشنامه موصوف، باید بگوییم که دایره شمول این بخشنامه فقط محدود به دعاوی زوجه مانند مطالبه مهریه نخواهد بود که وی آنرا ظلم و بی عدالتی در حق خود بداند، هر چند که ممکن است این مقرره موجب طرح دعوای اعسار از هزینه دادرسی و نهایتاً اطاله دادرسی گردد و در عمل دادگاه های خانواده را با حجم وسیعی از پرونده های اعسار از هزینه دادرسی روبرو سازد.

2. از دیگر تکالیف زوجه مطابق ماده 7 این قانون، اثبات ملائت زوج در دعوای اعسار می باشد، این درحالی است که مطابق قاعده، مدعی (زوج مدعی اعسار خویش) می بایست دلیل ادعای خویش (معسر بودنش) را بیان نماید.

بر همین اساس و مطابق ماده7 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 93، در مواردی که مدیون (زوج) در عوض دین، مالی دریافت نکرده یا تحصیل نکرده باشد، هرگاه خوانده دعوای اعسار (زوجه) نتواند ملائت فعلی یا سابق او را ثابت کند یا ملائت فعلی یا سابق او نزد قاضی محرز نباشد ادعای اعسار با سوگند مدیون (زوج)، مطابق تشریفات مقرر در قانون آئین دادرسی مدنی پذیرفته می شود.

مهریه و کاهش و افزایش آن بعد از عقد

بر طبق نظريه ۳۵۰۷۹/۳۰/۸۸ مورخ ۱۳۸۸/۱۲/۰۵ شوراي نگهبان و راي هيات عمومي ديوان عدالت اداري مهريه شرعي همان است که در ضمن عقد تعيين شده است و هر گونه ازدياد و کاهش آن شرعا صحيح نمي باشد در حال حاضر هم دفاتر اسناد رسمي مهريه را بعد از عقد کاهش يا افزايش نمي دهند.

مهریه تا ۱۱۰ سکه یعنی چه و واقعیت مهریه ۱۱۰سکه ای چیست؟

مطابق ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده اولا مهر هر میزان که در عقد نامه توافق شده باشد معتبر است. ثانیا اگر مردی دارای اموال باشد- به غیر از مستثنیات دین- از محل اموال او مهر وصول می شود. ثالثا برای مازاد ۱۱۰ سکه حکم جلب توسط دادگاه صادر نخواهد کرد. رابعا برای مازاد ۱۱۰ سکه زوج را ممنوع الخروج نمی کنند. خامسا کماکان نپرداختن اقساط و پیش پرداخت تا ۱۱۰ سکه یا معادل ریالی آن موجب جلب شوهر می شود.

مطالبه مهریه از طریق دادگاه

به تعبیر مردم به اجرا گذاشتن مهریه از طریق دادگاه به هر میزان که مهر باشد چه درعقد دائم و چه در نکاح موقت امکان پذیر است. و حتی قبل از تقدیم دادخواست اصلی می توان از دادگاه در قالب دادخواست قرار تامین خواسته تقاضا شود که اموال شوهر بدون اطلاع او توقیف شود.

به این نکات خوب دقت کنید:

⇐ هزینه دادرسی قرار تامین خواسته معادل دعاوی غیرمالی است که با هزینه دفتر خدمات الکترونیک قضایی حدود ۱۶۰ هزار تومان می باشد.

⇐ هزینه دادرسی مطالبه مهریه در دادگاه معادل ۵/۳ درصد قیمت روز سکه است.

⇐ لزومی ندارد که همه مهریه را درخواست و مطالبه کنید لذا اگر شوهر مالی ندارد یا اموال او اندک است می توانید قسمتی از مهر را در دادخواست مطالبه کنید. حق اجرا گذاشتن مهریه باقیمانده برای زوجه محفوظ است.

⇐ اگر زنی که دادخواست مهریه داده توانایی پرداخت هزینه دادرسی را نداشته باشد بایستی تقاضای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را استناد شهادت شهود تقاضا کند. دادگاه خانواده در بدو امر به موضوع اعسار زوجه از پرداخت هزینه دادرسی رسیدگی می کند.

⇐ زوجه می تواند مطالبه مهریه را در محل اقامت خود یا محل اقامت شوهر از دادگاه خانواده تقاضا کند. ولی اگر مهریه مال غیر منقول باشد بر طبق ماده ۱۲ قانون حمایت خانواده و ماده ۱۲ قانون آیین دادرسی مدنی می بایستی در دادگاه محلی که ملک واقع شده دادخواست مطالبه مهریه داده شود.

مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت

برای کسانی که به سرعت قصد ممنوع الخروج کردن زوج را داشته باشند و همچنین در مواردی که زوج اموالی برای توقیف دارد مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت راه خوبی است.

در ابتدا زوجه یا وکیل او بایستی به دفتر ازدواج مندرج در عقدنامه و شناسنامه مراجعه کرده و تقاضای صدور اجرائیه کند پس از آن سر دفتر ازدواج به تعداد مهریه مطالبه شده توسط زوجه، برای زوج به نشانی مندرج در عقدنامه اجرائیه از طریق پست ارسال می کند. بعد از آن بایستی به اداره اجرای ثبت شهر محل ازدواج مراجعه کرد تا اموال شوهر برای توقیف معرفی شود.

نکته: توجه داشته باشید که باید در ابتدای پر کردن فرم های مربوطه اداره ثبت مشخص کنید که بابت چه مقدار از مهر قصد توقیف اموال دارید و برای چه مقدار دیگر از مهریه قصد ممنوع الخروج شدن شوهر را دارید. هر تعداد سکه ای که به اداره ثبت برای ممنوع الخروج کردن زوج اعلام می کنید دیگر نمی توان به آن تعداد اموال زوج را توقیف کرد

مهم‌ترین مواد قانونی مرتبط

⇐ قانون مدنی:

ماده ۱۰۸۲ – بمجرد عقد زن مالک مهر میشود و میتواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید

تبصره – چنانچه مهریه وجه رایج باشد متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تأدیه نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد محاسبه و پرداخت خواهد شد مگر اینکه زوجین در حین اجرای عقد به نحو دیگری تراضی کرده باشند.

آئین نامه اجرایی این قانون حداکثر ظرف مدت سه ماه از تاریخ تصویب توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با همکاری وزارت دادگستری و وزارت امور اقتصادی و دارائی تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.

ماده ۱۱۰۰ – در صورتی مهرالمسمی مجهول باشد یا مالیت نداشته باشد یا ملک غیر باشد در صورت اول و دوم زن مستحق مهرالمثل خواهد ‌بود و در صورت سوم مستحق مثل یا قیمت آن خواهد بود مگر اینکه صاحب مال اجازه نماید.

⇐ آیین نامه اجرایی قانون الحاق یک تبصره به ماده (۱۰۸۲) قانون مدنی:

ماده ۱ـ چنانچه مهریه وجه رایج باشد مرجع صالح بنا به درخواست هر یک از زوجین میزان آن را با توجه به تغییر شاخص قیمت سال زمان تأدیه نسبت به سال وقوع عقد محاسبه و تعیین می نماید.

تبصره ـ در صورتی که زوجین در حین اجرای عقد در خصوص محاسبه و پرداخت مهریه وجه رایج به نحو دیگری تراضی کرده باشند مطابق تراضی ایشان عمل خواهد شد.

ماده ۲ـ نحوه محاسبه مهریه وجه رایج بدین صورت است:

متوسط شاخص بها در سال قبل ، تقسیم بر متوسط شاخص بها در سال وقوع عقد، ضربدر مهریه مندرج در عقدنامه.

ماده ۳ـ در مواردی که مهریه زوجه باید از ترکه زوج متوفی پرداخت شود تاریخ فوت مبنای محاسبه مهریه خواهد بود.

⇐ قانون حمایت خانواده مصوب 1392:

ماده ۴ـ رسیدگی به امور و دعاوی زیر در صلاحیت دادگاه خانواده است:

۱ـ نامزدی و خسارات ناشی از برهم زدن آن

۲ـ نکاح دائم، موقت و اذن در نکاح

۳ـ شروط ضمن عقد نکاح

۴ـ ازدواج مجدد

۵ ـ جهیزیه

۶ ـ مهریه

۷ـ نفقه زوجه و اجرت المثل ایام زوجیت

۸ ـ تمکین و نشوز

۹ـ طلاق، رجوع، فسخ و انفساخ نکاح، بذل مدت و انقضای آن

۱۰ـ حضانت و ملاقات طفل

۱۱ـ نسب

۱۲ـ رشد، حجر و رفع آن

۱۳ـ ولایت قهری، قیمومت، امور مربوط به ناظر و امین اموال محجوران و وصایت در امور مربوط به آنان

۱۴ـ نفقه اقارب

۱۵ـ امور راجع به غایب مفقود الاثر

۱۶ـ سرپرستی کودکان بی سرپرست

۱۷ـ اهدای جنین

۱۸ـ تغییر جنسیت

ماده ۵ ـ درصورت عدم تمکن مالی هریک از اصحاب دعوی دادگاه می تواند پس از احراز مراتب و با توجه به اوضاع واحوال، وی را از پرداخت هزینه دادرسی، حق‌الزحمه کارشناسی، حق الزحمه داوری و سایر هزینه ها معاف یا پرداخت آنها را به زمان اجرای حکم موکول کند. همچنین در صورت اقتضاء ضرورت یا وجود الزام قانونی دایر بر داشتن وکیل، دادگاه حسب مورد رأساً یا به درخواست فرد فاقد تمکن مالی وکیل معاضدتی تعیین می کند.

ماده ۱۲ـ در دعاوی و امور خانوادگی مربوط به زوجین، زوجه می تواند در دادگاه محل اقامت خوانده یا محل سکونت خود اقامه دعوی کند مگر در موردی که خواسته، مطالبه مهریه غیرمنقول باشد.

ماده ۲۲ـ هرگاه مهریه در زمان وقوع عقد تا یکصد و ده سکّه تمام بهارآزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده (۲) قانون اجرای محکومیت‌های مالی است. چنانچه مهریه، بیشتر از این میزان باشد در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج ملاک پرداخت است. رعایت مقررات مربوط به محاسبه مهریه به نرخ روز کماکان الزامی است