تامین خواسته چیست و چه کاربردی دارد؟
مقدمه
با توجه به اینکه از زمان تقدیم دادخواست تا زمان صدور رای ممکن است ماه ها طول بکشید امکان این وجود دارد که بدهکار برای عدم ایفای تعهد خود اموالش را از دسترس خارج یا به دیگری منتقل نماید، همین‌طور ممکن است فاصله‌ی زمانی موجباتِ نقصان یا عیب را در موضوع دعوا ( مالی که دعوا بر سر آن واقع شده) فراهم آورد. لذا قانونگذار برای جلوگیری از چنین مواردی نهادِ قانونی «تامین خواسته» را پیش‌بینی کرده است.
تعریف تامین خواسته
«تامین» در لغت به معنای امن کردن، ایمن داشتن، حفظ کردن و … است و لغت «خواسته» نیز ناظر به موضوعِ دعواست. پس منظور از تامین خواسته در امنیت قرار دادن خواسته‌ی دعواست؛ به این صورت که خواهان می‌تواند با گرفتن قرار تامین از دادگاه و اجرای آن، خواسته‌ی دعوا را در بازداشت قرار دهد و امنیت آن را تامین کند تا موضوع دعوا از انتقال و اختفا توسط خوانده یا نقصان و عیب مصون بماند و حفظ گردد.
برای دیدن نمونه دادخواست تامین خواسته اینجا کلیک نمایید
موارد صدور قرار تامین خواسته
این موارد به دو دسته تقسیم می شوند:
الف. مواردی که برای گرفتن تامین خواسته نیاز به سپردن خسارت احتمالی نیست ب. مواردی که تا خسارت احتمال پرداخت نشود دادگاه قرار تامین خواسته صادر نمی کند
الف. صدور قرار تامین خواسته بدون گرفتن خسارت احتمالی از خواهان
⇐ در صورتی که دعوای اصلی با استناد به سندِ رسمی باشد (نه سند عادی؛ حتی اگر دفتردارِ اسناد رسمی آن سند عادی را امضا کرده باشد، رسمی محسوب نمی‌شود).
⇐ در صورتی که خواسته و موضوع دعوا در معرض تضییع و تفریط باشد (بیم نقصان و عیب آن وجود داشته باشد) و این نکته نیز توسط شهود، امارات و قراین یا معاینه‌ی محلی کارشناسِ دادگاه احراز گردد.
⇐ در صورتی که دعوا در مورد اسناد تجاری واخواست شده (اسنادی تجاری که عدم پرداخت آنها تایید شده باشد) از قبیل برات، سفته یا چک باشد.
ب. صدور قرار تامین خواسته با گرفتن خسارت احتمالی از خواهان
در سایر موارد طبق حکم دادگاه، خواهان موظف است ابتدا خسارت احتمالی را که ممکن است از محلِ صدور قرار تامین به خوانده وارد آید به صندوق دادگستری پرداخت کند و سپس قرار تامین خواسته را اجرا نماید. این تامین متقابل وجه نقد خواهد بود. درصورتی که در نهایت امر حکم به نفع خوانده صادر شود، خساراتی که در مدت توقیفِ مال او به موجب قرار تامین خواسته به وی وارد شده است، از محلِ همین خسارتِ احتمالی (تامین خواهان) که خواهان در صندوق دادگستری گذارده است، پرداخت می‌شود.
نکته‌ی قابل توجه در نهادِ تامین خواسته این است که خوانده نیز می‌تواند از دادگاه علیه خواهان درخواست تامین بنماید. این درخواست در دو مورد قابل بررسی است: اول اینکه خوانده در مورد خسارات ناشی از دادرسی تقاضای تامین نماید. دوم آنکه خوانده در مورد خسارت ناشی از حق‌الوکالتی که در دعوای جاری مجبور به اخذ وکیل شده درخواست تامین کند.
شرایط صدور تامین خواسته
دادگاه برای اینکه بتواند قرار تامین خواسته را صادر کند در درجه اول نیاز به درخواست خواهان دارد و در هیچ صورتی بدون درخواست خواهان امکان صدور همچنین قراری وجود ندارد. خواهان می‌تواند پیش از تقدیم دادخواست، ضمن دادخواست، یا در جریان دادرسی خواسته‌ی خود را برای دادگاه مطرح نماید. از جمله شرایط صدور این قرار که برای دادگاه نیز باید احراز گردد موارد زیر است:
۱. خواسته مُنَجّز (قطعی) باشد
منجز در مقابل مؤجل به کار می‌رود و به معنای این است که خواسته‌ی خواهان باید در زمان حال حاضر وجود داشته و زمان مطالبه‌ی آن رسیده باشد، نه اینکه منوط به گذر زمان باشد (مؤجل باشد).
اما اگر خواسته، سند رسمی داشته باشد یا خواهان بتواند برای دادگاه اثبات کند که خواسته در معرض تضییع و تفریط قرار گرفته یعنی تا رسیدن زمان مطالبه‌ی آن امکان دارد از بین رفته باشد، می‌توان در این‌باره استثنا قائل شد و زودتر از موعد برای موضوعِ دعوا درخواستِ صدورِ قرارِ تامین کرد.
۲. میزان خواسته معلوم باشد
اگر خواسته مال باشد، با نامعلوم بودن میزان آن دادگاه نمی‌تواند قراری صادر نماید؛ مانند اینکه خواسته‌ی دعوا مطالبه‌ی مقداری وجه نقد باشد که در این مورد خواسته نامعلوم است.
۳. خواسته عین معین و مشخص باشد
اگر خواسته، کالاست باید بتوان آن را از سایر موارد تشخیص داد و آن را تفکیک کرد.
مرجع صالح رسیدگی
دادگاه صالح برای رسیدگی به این موضوع، همان دادگاهی است که به اصل دعوا می‌پردازد. دادگاه با توجه به درخواست خواهان و پس از احراز صحت شرایط لازم برای صادر کردن قرار تامین خواسته (که در بالا توضیح داده شد) اقدام به صدور قرار تامین خواسته به نفع خواهان می‌کند. پس از صدور قرار نیز ظرف ۱۰ روز از تاریخ صدور قرار، خوانده تنها در همان دادگاه می‌تواند نسبت به آن اعتراض کند؛ این قرار قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاهِ تجدیدنظر نیست.
آثار قرار تامین خواسته
۱. در مورد خواهان: که در مقابل سایر طلبکاران حق تقدم برای خواهان ایجاد می‌شود و مال از تضییع مصون می‌ماند.
۲. در مورد خوانده: هرگونه نقل و انتقال نسبت به عین – اعم از منقول یا غیرمنقول ممنوع است این اثر حتمی است، ولی اثر احتمالی آن استحقاق خوانده برای مطالبه خسارت ناشی از اجرای قرار تامین خواسته می‌باشد.
۳. در مورد ثالث شخص ثالث که مال مورد درخواست تامین نزد او می‌باشد حق انتقال و تهاتر آن مال را ندارد.
نحوی اجرای قرار تامین خواسته
تامین طبق ماده ۱۲۲ قانون آئین دادرسی مدنی، به معنای توقیف اموال اعم از منقول یا غیر منقول است. اجرای قرار تامین خواسته ممکن است بدون نیاز به اقدامات مرجع اجرا صورت گیرد؛ به این معنا که خوانده پس از آگاهی از صدور قرار تامین خواسته، حسب مورد مالی را که باید بازداشت شود یا یکی از اموال خود را برای توقیف به اجرای احکام معرفی می‌کند اما در اکثر موارد قرار تامین خواسته با اقدامات قانونی به خوانده تحمیل می‌شود.
نکته مهم این است که اجرا قرار تامین خواسته با اجرای احکام قطعی تفاوت زیادی ندارد زیرا قرار تامین خواسته با بازداشت مال، اجرا شده تلقی می‌گردد اما در اجرای احکام قطعی پس از بازداشت مال، حسب مورد آن را به محکوم‌له می‌دهند و یا به فروش می‌رسانند و از حاصل فروش آن، محکوم‌به وصول و به محکوم‌له داده می‌شود.
