استرداد جهیزیه – قاسم نجفی بابادی

مراحل قانونی استرداد جهیزیه 

مقدمه

جهیزیه مجموعه اموال منقولی است برای استفاده در زندگی مشترک که از سوی زن به منزل شوهر آورده می شود.

در قانون مدنی ایران اشاره ای به جهیزیه نشده است بدین دلیل که زن تکلیف قانونی و شرعی برای آوردن جهیزیه به منزل شوهر ندارد و حتا می توان گفت تهیه وسایل لازم برای زندگی مشترک بر عهده شوهر است. اما با توجه به رسم های مختلف در اقوام و شهرهای مختلف ایران ممکن است تهیه برخی اثاثیه منزل برای زندگی مشترک بر عهده زن باشد لذا اختلافات ناشی از آن بسیار مبتلا به و یکی از دعاوی مهم در دادگاه خانواده محسوب می شود.

باید دانست که آوردن جهیزیه از سوی زن به منزله انصراف او از مالکیت نیست بلکه فقط به جهت زندگی مشترک، شوهر حق استفاده (انتفاع) از آن را دارد و عرفا نیز چنین است مالکیت جهیزیه متعلق به زن است و شوهر حق استفاده دارد با این حساب و با در نظر گرفتن این که زن تکلیفی برای آوردن جهیزیه به منزل شوهر ندارد، هر زمان که بخواهد می تواند جهیزیه را مسترد نماید.

استرداد جهیزیه قبل از طلاق

با توجه به اینکه زن از نظر شرعی و قانونی تکلیفی در برابر تهیه ی وسایل و لوازم زندگی مشترک ندارد و از نظر قانون ، مرد موظف به تامین لوازم زندگی است و نظر به اینکه در هر صورت زن مالکیت اصلی جهیزیه را دارد، لذا آوردن جهیزیه به منزل شوهر به معنای انصراف وی از مالکیت بر جهیزیه ی خود نمی باشد و در هر زمانی که بخواهد می تواند جهیزیه را با خود ببرد.

البته نکته قابل ذکر است استرداد جهیزیه باید با توجه به لیست اقلام جهیزیه و ( سیاهه ) فاکتور خرید وسایل انجام شود.

استرداد جهیزیه در طلاق از طرف مرد

مرد در هر زمانی میتواند برای طلاق زن اقدام کند.

اگر وسایل منزل مشترک که با عنوان جهیزیه شناخته میشود، متعلق به زن باشد، زمانیکه مرد میخواهد زن را طلاق بدهد، زن میتواند دادخواست استرداد جهیزیه بدهد و تمام وسایلی را که خریداری کرده است و در خانه مرد به صورت امانت میباشد را از او بگیرد.

استرداد جهیزیه در طلاق از طرف زن

زن برای طلاق باید دلیل قانونی و یکی از شرطهای 12 گانه در سند ازدواج را داشته باشد. (برای دیدن چگونگی طلاق از طرف زن اینجا کلیلک نمایید)

زمانی که زن میخواهد از شوهر خود طلاق بگیرد، میتواند دادخواست استرداد جهیزیه داده و مطابق با سیاهه جهیزیه، تمام وسایلی را که خریداری کرده است را از شوهر خود بگیرد.

استرداد جهیزیه هم میتواند قبل از طلاق و هم بعد از طلاق از مرد انجام شود.

استرداد جهیزیه در طلاق  توافقی

اموالی که مطابق رسم های گذشته، زن به خانه میاورد جهیزیه نامیده میشود.

زن میتواند جهیزیه ای که به خانه شوهر میاورد را در لیستی نوشته و آن را نزد خود نگه دارد که این لیست جهیزیه، سیاهه جهیزیه نامیده میشود. سیاهه جهیزیه زمانی اعتبار دارد که شوهر آنرا امضا کرده باشد.

در طلاق توافقی زن و مرد باید در خصوص جهیزیه ای که زن به خانه آورده است توافق کنند و معمولا زن جهیزیه خود را با خود میبرد.

اگر هم زن و مرد توافقی در خصوص جهیزیه نکنند زن میتواند با استناد به سیاهه برای گرفتن جهیزیه خود اقدام کند.

خراب یا مستهلک شدن جهیزیه

نکته ای مهم که باید درباره جهیزیه دانست این است که اموال و وسایلی را که شوهر در طول زندگی مشترک خریداری می کند حتی آنچه را که در خرابی یا استهلاک جهیزیه زن خریداری می کند، جزء جهیزیه نیست. جهیزیه همان است که در شروع زندگی مشترک زن به خانه شوهر آورده است و اگر در طول زمان این وسایل خراب یا مستهلک شوند، شوهر مسئولیتی و تکلیفی برای پرداخت وجه آن یا دادن جایگزین ندارد. مگر اینکه به علت تقصیر وی خراب شده باشد. بنابراین اگر سالیانی از زندگی گذشته باشد بدیهی است که بعضی از وسایل منزل مستهلک و یا بعضا خراب می شوند. زن اگر بخواهد این زمان دادخواست استرداد جهیزیه بدهد فقط آنچه باقی مانده را می تواند مسترد نماید.

استرداد جهیزیه با سیاهه

لیست اقلام جهیزیه یا همان سیاهه از دیر باز در کشورمان رایج بوده است و نمونه های خطی قدیمی به کرات دیده شده است بهتر است اگر تمایل به داشتن سیاهه دارید فهرستی کامل از جهیزیه با جزئیات آن تهیه کنید و پس از استقرار در خانه شوهر از وی امضاء اخذ کنید که این اقلام به منزل وی آورده شده است. همانطور که گفته شد جزئیات اقلام خصوصا وسایل گران را بنویسید مثلا اگر یخچال است از چه کارخانه است و چه مشخصاتی دارد یا اگر فرش است ماشینی یا دست بافت است و اگر دست بافت است با چه مشخصاتی، لزومی به امضاء شاهد ذیل سیاهه (فهرست جهیزیه) نیست اگر چه بودن امضاء شهودی امین خالی از فایده نیست.

دادگاه صالح

زن می تواند از طریق شورای حل اختلاف با تقدیم دادخواست، به استناد سیاهه جهیزیه خود را مسترد نماید و پس از ارجاع به شعبه و انجام کارهای اجرای احکام با گرفتن دستور به همراه مامور برای بردن جهیزیه اقدام نماید

نکته حائز اهمیت این است که در نقاط مختلف ایران رسم بر این است که بعضی از اقلام جهیزیه توسط شوهر خریداری می شود و در عمل در فهرست جهیزیه نوشته می شود. اما در هنگام استرداد جهیزیه اگر شوهر بتواند ثابت کند که این چند وسیله منزل را او خریداری کرده است. زن دیگر نمی تواند آن ها را جزء لیست جهیزیه مسترد نماید به عبارت دیگر شوهر آن وسایل را به عنوان کمک به جهیزیه خریداری کرده است که در زندگی مشترک استفاده شود نه این که زن آن ها استرداد نماید و او دوباره مجبور باشد همان ها را خریداری کند؟!

نکته دوم که دارای اهمیت است این که در بعضی سیاهه ها مشاهده شده است طلاهای عروس (زوجه) را با قید گرم به عنوان بخشی از جهیزیه گنجانده اند. همانطور که می دانید و در تعریف جهیزیه نیز گفته شد جهیزیه اموال و وسایلی است که در زندگی مشترک استفاده می شود و لذا طلاهای زوجه متعلق به او و در تصرف اوست و مرد استفاده ای از آن ها ندارد و عرفا جزء جهیزیه محسوب نمی گردد. در مواردی دیده شده است که زن به استناد لیست سیاهه جهیزیه که مرد امضاء کرده است و در آن طلا ذکر شده است دادخواست استرداد طلاها را تقدیم دادگاه کرده است. باید توجه داشت که در فرض هم زوجه طلاها را با خود به منزل شوهر آورده باشد در تصرف خود او بوده است زیرا در مجالس، مهمانی های روزمره استفاده می کرده است مگر این که مدعی باشد در طول زندگی زوج آن ها را برداشته است که از مقوله استرداد جهیزیه خارج است و به فراخور حال زن می تواند با اثبات آن شکایت کیفری یا حقوقی کند.

برای دیدن نمونه دادخواست استرداد جهیزیه اینجا کلیک نمایید

بردن جهیزیه بدون اجازه شوهر

بر طبق آنچه گفته شد زن مالک جهیزیه است و با توجه به این که وظیفه قانونی برای آوردن یا نگه داشتن جهیزیه ندارد می تواند هر موقع که بخواهد آن را مسترد نماید و نیازی به اجازه شوهر نیست فقط توجه داشته باشید اگر تمایل به این کار داشتید، فقط آنچه در لیست جهیزیه شماست و آن را خریداری کرده اید، بدون اجازه شوهر از خانه خارج کنید.

البته اکثر قریب به اتفاق شکایت های سرقت که مرد از زن در مورد بردن اثاثیه منزل می کند به دلیل نبود عنصر معنوی جرم و یا عنصر معنوی (سوء نیت) به نتیجه مطلوب مرد نمی رسد.

توصیه می گردد اگر بدون مجوز دادگاه می خواهید جهیزیه را مسترد نمایید بهتر است چند نفر از همسایگان را شاهد بگیرید که چه اقلامی و وسایلی را از منزل خارج می کنید.

مسئولیت مرد در جهیزیه چیست؟

معمولا زن در شروع زندگی مشترک، اموالی را به عنوان جهیزیه به خانه شوهر می‌برد و پرسشی که معمولا در خصوص جهیزیه مطرح می‌شود، این است که مسئولیت مرد در جهیزیه چیست؟ آیا میتوان مرد (شوهر) را در حکم امین دانست ؟

به نظر می‌رسد که نمی‌توان زوج را به جرم خیانت در امانت محکوم کرد. حتی اگر به نقص یا تلف اموال جهیزیه اقدام کرده باشد. چرا که جرم خیانت در امانت مختص به اعمالی است که در آن استرداد اموال پیش‌بینی شده باشد. در حالی که در خصوص جهیزیه به نظر می‌رسد باید توافقی میان صاحب مال یعنی زوجه و امین یعنی زوج مبنی بر استرداد جهیزیه ، چه به صورت صریح و چه به صورت ضمنی وجود داشته باشد و چون ذات عقد ازدواج مبنی بر تفاهم و توافق برای ادامه زندگی مشترک است، بعید به نظر می‌رسد در حین عقد ازدواج و شروع زندگی مشترک زوجه استرداد جهیزیه را شرط کرده باشد.

دخل و تصرف مرد در جهیزیه

تعقیب شوهر(مرد) به جرم خیانت در امانت

در شرایطی میتوان این جرم را بر زوج وارد کرد که زوجین طلاق گرفته‌اند یا در شرایطی جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند یا به هر طریقی زوجه، زوج را ممنوع از تصاحب، تلف و استعمال کرده و زوجه جهیزیه را تحویل نگرفته و از طریق اظهارنامه یا دادخواست به زوج اخطار می‌کند که جهیزیه او را پس دهد.

از زمان آگاهی زوج از خواست و اراده زوجه، شرط استرداد باید از سوی زوج انجام شود و از این زمان زوج امین اموال زوجه محسوب می‌شود و تعدی و تفریط در اینجا مصداق پیدا می‌کند.

تعقیب شوهر به علت فروش جهیزیه

باید دید که آیا فروش جهیزیه توسط شوهر در قانون تحت عنوان خاص جرم‌انگاری شده است یا ذیل جرایم دیگر مانند سرقت، فروش مال غیر، خیانت در امانت و… قرار می‌گیرد؟

این موضوع تحت عنوان خاصی جرم‌انگاری نشده است، قانون مجازات قواعدی کلی را مد نظر داشته و لازم نبوده که در فصل نوزدهم که جرایم بر ضد حقوق و تکالیف خانوادگی است، آن را درج کند و در چنین مواردی باید مصداق عمل زوج را دید که بر کدام جرم صدق می‌کند. ممکن است بنا به شرایط سرقت، فروش مال غیر، خیانت در امانت، تخریب یا جرایم دیگری بر عمل زوج صادق باشد. از لحاظ حقوقی و صرفا در خصوص استرداد آن در صورت وجود، یا مثل یا قیمت آن در صورتی که در دسترس نباشند باید دادخواستی به دادگاه خانواده محل اقامت مشترک داده شود و اگر عنوان کیفری بر آن صدق کند به دادسرای محلی که جرم در آن واقع شده است شکواییه‌ای تنظیم و تحویل داده ‌شود.

آیا جهیزیه به ارث میرسد؟

همسران در مسائل مالی خود استقلال دارند. به همین دلیل جهیزیه نیز مالی است که متعلق به زن است و اگر زمانی زن فوت کند، اموالی که از او به جا می ماند به میزان سهم الارث به وراث تعلق می گیرد.

جهیزیه نیز به چنین سرنوشتی دچار می‌شود. اگر مرد و زن فرزند داشته باشند، یک چهارم اموال به مرد، ارث می رسد و اگر صاحب فرزندی نباشند، یک دوم اموال به مرد به ارث رسیده و بقیه اموال میان فرزندان تقسیم می شود.

مقالات مرتبط

استرداد جهیزیه در طلاق از طرف زن – قاسم نجفی بابادی سرقت جهیزیه – قاسم نجفی بابادی استرداد هدایای (طلاجات) زوجین پس از طلاق – قاسم نجفی بابادی برخی نکات حقوقی که دختران باید قبل از ازدواج بدانند – نکات حقوقی قبل از ازدواج